1.Giriş . Mikroprosessorların təyinatı və xarakteristikaları
2.Mikroprosessorların nəsilləri
3.Mikroprosessorlarin proqram modeli
4.MP yaddaşının iş rejimləri
5. Verilənlərin ünvanlaşdırılması üsulları.
6. 8 bitli prosessorlar
7.Hesab- məntiq qurğusu
8.Akkumlyator
9. Akkumlyator və əmr reqistri, verilənlər şini
10. Şərti kod reqistri.
11. Stek göstəricisi.
12. Əmr registri. Əmr sistemləri.
13. 16 bitli prosessorlar. Ünvanlaşdırma.
14.İNTEL 8088/8086 mikroprosessoru.
15.Prosessor 8088/8086 əmr sistemləri.
16. 8088 tipli prosessorun kontaktlarının ayrılması.
17. Prosessor 68000. Əmr sistemləri.
18. Registrlərin və yaddaşın formatları.
19. 68000 prosessorunda ünvanlaşdırma rejimləri.
20.Yeni çox bitli prosessorlar. Prosessor 80286.
21.Proqramlaşdırıcınin registrləri.
22. 32 bitli 68020 prosessoru
23. Keş-yaddaş reqistrləri
24. Əmrlərin əvəz edilməsi, proqram modeli.
25. Asinxron rejimdə verilənlərin ötürülməsi təşkili.
26. Prosessorlararası verilənlərin ötürülməsinin təşkili (PVÖ) və M68000PQ sinxron mübadilə
27. PENTİUM prosessorlarının arxitektur xüsusiyyətləri.
28. PENTİUM MP- nin şin interfeysi
29. VI nəsil MP- lərdə sinxronlaşdirma
30. MP- lərin multiprosessorlu sistemlərdə tətbiqi
1.Giriş . Mikroprosessorların təyinatı və xarakteristikaları
Mikroprosessor
(MP)- informasiyanın çevirilməsini verilmiş proqrama uyğun, cəbr
və məntiqi əməliyyatları, hesablama prosesini idarə edən və
sistemin qurğularının işini koordinasiya edən EHM- nın mərkəzi
qurğusu olmaqla, rəqəmli məlumatı müəyyən alqoritm üzrə
emal və emal prosesini idarə edən qurğulardır.
Təyinatına
görə MR- lar EHM- nı prosessorlarına yaxındır. Lakin
mikroprosesso-run funksional imkanları nisbətən azdır. Onlar bir
və ya bir neçə interqasiyalı inteqral sxemlər üzərində
realizə olunur. İnteqral sxeminin sayına görə birkristallı,
çox-kristallı və çoxkristallı seksiyalı mikroprosessorlar
mövcuddur.
Prosessorun
bütün aparat vasitələrinin bir böyük inteqral sxem və ya ifrat
böyük interqal sxem şəkilində realizə nəticəsində
birkristallı
mikroprosessorlar
əmələ gəlir. Kristalda elementlərin inteqrasiya səviyyələri
və gövdədə çıxışların sayı artdıqca MP-un parametrləri
yaxsılaşır. Lakin onların imkanları kristalın və gövdənin
aparat resusrları ilə məhduddur.
Çoxkristallı
MP- un
alınması üçün onun məntiqi strukturunun funksional tamamlanmış
hissələrə bölünməsini aparmaq tələb olunmaqla yanaşı,
onların böyük və ifrat böyük inteqral sxemlər şəklində
realizə edilməsi tələb olunur. Bu o deməkdir ki, onun hissələri
əvvəlcədən təyin edilmiş funksiyaları yerinə yetirir və
avtonom işə malikdir.
Çoxkristallı
seksiyalı mikroprosessorun
əmələ gəlməsi üçün böyük inteqral sxem şəklində
prosessoron məntiqi strukturunun hissələrinin üfiqi səthi
funksional bölünməsi ilə realizə edilir və onların
qurulmasında seksiyalarin paralel qurulması üçün qovuşma
vasitələri əlavə olunur. Belə halda böyük miqdarda böyük
inteqral sxemlərin paralel qoşulması, emal olunan məlumatların
dərəcəsinin artması və ya MP-un idarəetmə qurğularının
mürəkkəbləşməsi imkanları ilə təyin edilir.
Təyinatına
görə onlar universal
və ixtisslaşdırılmış mikroprosessorlara
bölünürlər.
Universal
mikroprosessorlar
geniş dairəsi olan məsələlərin həllinə təyin edilir. Bu
zaman onların effektiv məhsuldarlığı həll olunan məsələnin
problemliyindən zəif asılıdır. MP- un əmrlər sisteminə
alqoritmik universalliq qoyulub ki, bu da maşınla yerinə yetirilən
əmrlər tərkibi istənilən verilmiş alqoritmə uyğun
informasiyanın çevirilməsinin alınmasına imkan yaradır.
Universal
MP- ra seksiyalı MP- lar da aiddir, çünki onlar üçün hər bir
layihədə seksiyalı mikroprosessorun yaradılmış əmrlər sistemi
optimallaşa bilər.
İxtisaslaşdırılmış
mikroprosessorlar müəyyən
sinif məsələlərin həllinə təyin edilib, bəzi hallarda isə
konkret bir məsələnin həlli üçündür. Onların əhəmiyyətli
xüsusiyyəti idarəetmənin sadəliyi, aparat vasitələrin
sadəliyi, aşağı qiyməti və kiçik güc sərfiyyətidir.
Emal
olunan siqnalların növünə görə analoq
və rəqəmsal mikroprosessorlar mövcuddur. Həqiqətdə
mikroprosessorlar rəqəmsal qurğulara aiddirlər. Lakin analoq
siqnallarını emal etmək üçün onların tərkibinə
rəqəmsal-analoq və analoq-rəqəmsal çeviriciləri daxil edilir.
MP-
un özü rəqəmsal informasiyanın emalı qurğusudur. Lakin bəzi
hallarda onlarda quraşdırılmış analoq-rəqəmsal və
rəqəmsal-analoq çeviriciləri ola bilər. Odur ki, giriş analoq
siqnalları MP- a çevirici vasitəsi ilə rəqəm şəklində
verilir, emal olunur və sonra əks çevirməni həyata çevirməklə
çıxışa analoq formasında daxil olur.
Arxitektura
nöqtəyi nəzərdən belə MP-lar siqnalların analoq sxemlərin
funksiyonal çeviricisi kimi göstərilir. Onlar bütün analoq
sxemlərinin funksiyalarını yerinə yetirir. Belə halda analoqlu
MP-un istifadəsi əhəmiyyətli dərəcədə analoq siqnalının
emalının dəqiqliyini və onların yenidən hasil etməsini
artırır, həm də mikroprosessorun rəqəmsal hissəsini
siqnalların müxtəlif emal alqoritminin proqram “sazlanma”
hesabına funksional imkanlarını artırır.
Zamana
görə mikroprosessorun işinin təşkili sinxron
və asinxron
olur.
Sinxron
qurğularda
əməliyyatların icrasının başlanıcı və sonu idarəetmə
qurğusu vasitəsi ilə verilir. Bu halda əməliyyatın icra müddəti
yerini yetirilən əmrlərin növündən və operandların
qiymətindən asılı olmur.
Asinxron
mikroprosessorlarda hər
sonrakı əməliyyatın başlanğıcı əvvəlki əməliyyatın
sonunu göstərən siqnala görə müəyyən olunur.
İcra
edilən proqramların sayına görə birproqramlı
və çoxproqramlı
mikroprosessorlar mövcuddur.
Birproqramlı
MP-da yalnız bir proqram icra oluna bilər. Başqa proqramına
keçid yalnız bunun icrası başa çatdıqdan sonra əmələ gəlir,
ya da şərti və şərtsiz keçidə xüsusi əmrlərə və ya da
kəsilməyə əsasən olur.
Çox
və ya multiproqramlı
qurğularda eyni zamanda bir neçə proqram icra olunur.
Multiproqramlı işin təşkili çoxlu miqdarda məlumat mənbələrinin
və onları idarə etmək imkanı verir.
Struktur
əlamətinə görə dərəciliyi
müəyyən edilmiş və dərəcəliyi artırılmış
mikroprosessorlar
olur.
Dərəcəliyi
müəyyən edilmiş MP-da
emal olunan sözün dəqiq müəyyən edilmiş dərəcəliyi vardır,
onun da kamiyyəti MP-un dərəcəliyi ilə təyin edilir.
Dərəcəliyi
müəyyən edilmiş mikroprosessorların əsasında seksiyalarla
mikroprosessor sisteminin dərəcilik sayını tələb olunan
kamiyyətə qədər artmasına imkan yaradır. Bu da bir qayda olaraq
mini EHM-da və böyük tipli EHM-da istifadə olurlar.
İdarəedici
qurğunun işinin alqoritminin növünə görə mikroprosessorlar
iki növə bölünürlər:
-sxem
vasitəsi ilə realizə edilən sərt idarəedilən alqoritmli
mikroprosessorlar;
-idarəetmə
alqoritmi proqram yolu ilə ardıcıl mikroəməliyyatlar şəklində
realizə edilən mikroprosessorlar. Burada əmrlər sistemi sərt
təyin edilməyib, amma idarəetmə qurğusunun tərkibinə daxil
edilən, sabit yaddaş qurğusuna yazılmış mikroproqramdan
asılıdır. Mikroproqramlı idarəetmənin istifadəsi tələb
olunan əmrlər dəstini almasına imkan yaradır.
Emal
olunan informasiyanın dərəcəliyinə görə mikroprosessorlar
4,8,12,16,32,64- dərəcəli olurlar. Ən çox istifadə olunanı
32-dərəcəlidir. Son zamanlar 64-dərəcəli mikroprosessorlar da
istifadə olunurlar.
Hazırlanma
texnologiyasına görə
böyük interqal mikrosxemlər şəklində olan mikroprosessorlar
aşağıdakı texnologiyalarla işlənib hazırlanırlar:
-unipolyar
texnologiyaya görə : p-
kanallı, n-kanallı
və komplomentar;
-bipolyar
texnologiyaya görə : tranzistor-tranzistor məntiqi əsasında
(TTM), Şottki diodları daxil olmaqla (TTMŞ), emitterli-əlaqəli
məntiqə görə (EƏM); inteqral-injeksiyalı məntiqə görə
(İ2M).
Böyük
inteqral sxemlərin (BİS) hazırlanma texnologiyasının növünün
seçilməsinin əsasını mikrosxemin inteqrasiya səviyyəsi, tez
təsirliliyi, enerji sərfi, əngəldən mühafizə və
mikroprosessorun qiyməti təşkil edir. Bu kompleks əlamətlərə
görə yüksək yığılma sıxlığı və tez təsirlilik, həm də
aşağı qiyməti təmin edən n-MOY
və KMOY texnologiyalara üstnlük vermək olar. EƏM və TTMŞ
texnologiyalar ən yüksək tez təsirliliyi təmin etsələr də,
yığılmanın aşağı sıxlığı və yüksək enerji sərfiyyatı
onları fərqləndirir. I2M
əsasında texnologiya orta xassələrə malikdir. Yığılmanın
sıxlığına görə n-MOY-dan, tez təsirliliyə görə EƏM və
TTMŞ-dan, qiymətə görə isə n-MOY və p-MOY texnologiyalardan
geri qalır. Bununla yanaşı p-MOY texnologiyası ən kiçik qiymətə
malik olmaqla yanaşı, həm də onun tez təsirliliyi də aşağıdır.
Mikroprosessor
sistemlərinə qoyulan tələbatlar aşağıdakılardır:
- Qiymət/məhsuldarlıq nisbəti.
Bu
göstəriciyə görə iki növ yanaşma mümkündür. Birincisi super
kompyuter layihələndiriləndə onun yüksək məhsuldarlığı
qiymətinə nisbətən böyük əhəmiyyət kəsb edir. İkincisi
isə, yəni fərdi kompyuterlərdə qiymət üstünlüyü təşkil
edir. Bu iki yanaşmanın arasında olan nisbətlər
layihələndiricinin özündən asılıdır və nisbət balansını
özü seçməli olur.
- Etibarlıq və dayanmağa dayanıqlıq.
Etibarlığın
yüksədilməsi nasazlıqların aradan qaldırılması
prinsipinə əsasla-naraq dayanmaların və işin düzgün qetməməsi
intensivliyinin aşağı salınması yolu ilə yüksək və ifrat
yüksək intensivlik səviyyəli elektron sxem və komponentlərin,
əngəllərin səviyyəsinin aşağı salınması və s. yolların
istifadəsi hesabına olur.
Dayanmağa
dayanıqlıq - hesablayıcı maşının elə xassəsidir ki, nasazlıq
əmələ gəldikdən sonra proqramla verilmiş əməliyyat davam
etməyə imkanın yaranmasına məntiqi maşın kimi təmin olunur.
Bu xassənin daxil edilməsi əlavə aparat və proqram təminatını
tələb edir. Hesablayıcı sistemlərinin paralellik və dayanmaya
dayanıqlıq konsepsiyası təbii olaraq bir-biri ilə bağlıdır,
çünki hər iki halda əlavə funksional komponentlər tələb
olunur.
- Miqyasliliq.
Miqyasliliq
hesablacı sistemlərin prosessorlarının sayı və gücü, operativ
və xarici yaddaşın həcminin və başqa resurslarını çoxaltmaq
imkanını göstərir, kompyuterin arxitekturu və konstruksiyası,
həm də uyğun proqram təminatı vasitəsi ilə təmin edilir.
Miqyaslanan sistemin qurulmasında əsas məsələlərdən biri
kompyuterin genişlən-məsinin qiymətinin minimizasiyası və
planlaşmanın sadələşdirilməsidir. İdeal halda prosessorun
sistemə əlavə edilməsi, onun məhsuldarlığının xətti
artmasına gətirib çıxarır. Həqiqi miqyaslanan sistem bütün
parametrlərə görə balanslanmış olur.
- Proqram təminatının uyğunluğu və mobilliyi.
Bircisimli
şəbəkəli uyğunlaşmış proqramlı kompyuterlərdən
müxtəlif kom-pyuterlər, firma- istehsalçılar daxil olmaqla,
bircisimli olmayan şəbəkələrin quraş-dırılmasına keçidi,
şəbəkənin özünə olan nöqteyi nəzəri kökündən dəyişdi:
nisbətən sadə informasiya mübadiləsi vasitədən onu ayrı
resurslar inteqrasiyası – hansının ki, hər elementi (server və
ya işçi stansiya) konkret tətbiqi məsələlənin təlabatlarına
hamısından yaxşı uyğunlaşan güclü pylanmış hesablama
sisteminə keçirmişdir.
Belə
keçid bir sıra yeni təlabatlar irəli sürmüşdür. İlk növbədə,
belə hesablama mühitin həll edilən məsələlərin dəyişən
təlabatlarına uyğun aparat vasitələrin miqdarı və tərkibi,
proqram təminatının elastik dəyişməsinə imkan yaratmalıdır.
İkincisi, müxtəlif aparat platformaların eyni proqram
sistemlərinin işə salınmasının imkanını təmin etməli, yəni
proqram təminatının mobilliyi təmin olunmalıdır. Üçüncüsü,
bu mühit bircisimli olmayan şəbəkəyə daxil olan bütün
kompyuterlərdə eyni insan- maşın interfeyslərin istifadəsi
imkanına təminat olmalıdır.
Beləliklə,
hesablama mühitinin müxtəlif konponentlərinə standartlar
toplusu olmalıdır, onlar da, bircisimli olmayan, paylanmış
hesablanma sistemində mobil proqram vasitələrin təminatı
olmalıdır.
Müxtəlif
mikroprosessor sisteminin quruluşu zaman aparaturada sistemin
səmərəli istifadəsinə təsir edən müxtəlif texniki və
istehsalat- texnoloji amillərin nəzərdən keçirilməsi tələb
olunur. Mikroprosessor sisteminin aparatura tərkibi aşağıdakıları
təmin etməlidir:
-
dərəcəliyi və məhsuldarlığı sadə yolla artması;
- hesablama prosesinin geniş parallelləşdirilməsi imkanının yaradılması;
- müxtəlif məsələlərin həlli alqoritminin səmərəli emalı;
- texniki və riyazi istismarın sadəliyi.
Mikroprosessorun
əsas funksiyası xarici quruluşlardan (XQ) alınan informasiyanın
əvvəlcədən emalı, məlumatların formatlarının, xarici
quruluşların elektromexaniki kontrollərinin çevirilməsidir.
Aparaturada
mikroprosessor səhvlərə nəzarət, informasiyanın
kodlaşma-dekodlaşmasına və qəbuledici- ötürücü quruluşlarla
idarəetmə imkanının yaradılmasıdır.
Ümumiyyətlə
mikroprosessorların istifadəsinin dörd əsas istiqamətini qeyd
etmək olar:
-nəzarət
və idarəetmənin qurulmuş sistemləri;
-informasiyanın
toplanması və emalının lokal sistemləri;
-mürəkkəb
obyektlərin idarəedilməsinin paylanmış sistemləri;
-paralel
hesablamaların paylamış yüksək məhsuldar sistemləri.
Nəzatər
və idarəetmənin qurulmuş sistemləri
obyekrlərin lokal məsələlərin həlli üçün təyin edilib və
daha yüksək idarəetmə konturlu mikroprosessor sisteminə qoşulmuş
qurğuların kontrollerinin funksiyasını yerinə yetirə bilər və
ya idarəedici sistemin aşağı idarəetmə konturun mərkəzi ola
bilər.
İnformasiyanın
toplanması və emalının lokal sistemlərinin
öz arasında şəbəkəyə birləşdirilmasi və bu şəbəkənin
böyük informasiya arxivinə malik olan mərkəzləşdirilmiş EHM
–nın məsafədən qoşulması informasiya təminatının
tamamlanmış avtomatlaşdırılmış sistemini yaradılmasına imkan
verir.
Mürəkkəb
obyektlərin paylanmış idarəetmə sistemləri
geniş yayılmış mərkəzi prosessorlu sistemlərə alternativdir.
Belə ki. mikroprosessorlar və onlarla əlaqəli olan məlumatların
emal sxemləri fiziki olaraq informasiyanın yaradılma yerinin
yaxınlığında yerləşərək lokal mikroprosessor sistemini təşkil
edirlər.
Paralel
hesablamaların paylanmış yüksək məhsuldar sistemləri
onlarla, yüzlərlə və hətta minlərlə əsasında olan eyni və
ya xüsusiləşdirilmiş mikroprosessorların müəyyən
məsələlərinin hesabatlarını əhəmiyyətli dərəcədə aşağı
sərfiyyatla, konveyer tipli güclü prosessorlar əsasında olan
hesablama sistemləri kimi eyni məhsuldarlığa nail olurlar.
Prosessorların funksional təyinatına görə böyük miqdarda
xüsusiləşdirilmiş mikrorposessor sistelərinin yaradılması ,
ənənəvi inkişaf etmiş böyük hesablama sistemləri ilə
nisbətən yeni tipli güclü hesablama sistemlərini
layihələndirməyə imkan yaradır.
2.Mikroprosessorların
nəsilləri
İNTEL
4004
ilk MP olub İntel firması tərəfindən 1971-ci
ildə yadılmışdır və kalkulyatorlarda 4 bitli ədədlər
üzərində əməliyyatların y/y-si üçün istifadə edilmişdir.
Birinci nəslə aid MP-də əmrin y/y-si (10-20ms), əmrlər
yığımının məhdud olması, yaddaş tutumunun məhdud olması ilə
məlumdur. Daha mükəmməl arxitekturaya malik olan 8 bitli İNTEL
8080 MP 1974-cü
ildə yaradılmış və geniş tətbiq edilmişdir. Bu MP-nin ünvan
maqistralının eni 16 bit olmaqla 64 KB yaddaş həcmini
ünvanlaşdırır. 40 ədəd çıxıntısı olan gövdə daxilindəki
yarımkeçirici kristalda 6000 ədəd tranzistor
gerçəkləşdirilmişdir. MP-nin işçi tezliyi 2MHs, qida
gərginliyi və +12V olmuşdur. Bu MP-nin analoqu kimi KP580
seriyalı MP komplekti yaradılmış və geniş tətbiq edilmişdir.
8
bitli MP-lərin sonrakı inkişaf prosesində tranzistorların sayı
6500, işçi tezliyi 5MHs və sürəti 370 000 əməl/san olan İNTEL
8085 MP
əvvəlki modelin arxitektur xüsusiyyətlərini saxlamış və daha
mükəmməl texnologiyadan istifadə etməklə yaradılmışdır. Bu
ailəyə Ziloq
firmasının Z80
MP-nu
da daxil etmək olar.
İlk
16 bitli MP olan İNTEL
8086
modelinin işçi tezliyi 8-10 MHs-ə qədər yüksəldilmiş, 330 000
əməl/san sürəti artıq 16 bitli ədədlər üzərində hasil
edilmişdir. Ünvanlaşdırılan yaddaş 1 MB-ya çatdırılmışdır.
Bu ailədən olan İNTEL
80286
MP-nun
arxitekturundakı yenilik mühafizə olunan və virtual yaddaş
rejimləridir ki, nəticədə virtual yaddaş həcmi 1QB-a
çatdırılmışdır. Ünvanlaşdırılan fiziki yaddaş həcmi 16MB
olmuşdur.
32
bitli MP-lər 1985-ci
ildən etibarən İNTEL
80386 MP
ilə yaradılmağa başlamışdır. Ünvan şini 32 bitli olmaqla,
ünvanlaşdırılan fiziki yaddaş həcmi 4QB-a çatdırılmışdır.
Yaddaş seqmentlərinə əlavə olaraq səhifələşdirmə vasitələri
aparat səviyyəsində gerçəkləşdirilmişdir.
1989-cu
ildə yaradılan 32 bitli İNTEL
80486 DX MP
əvvəlki modeldən I səviyyəli keş-yaddaşın soprosessorun
kristala daxil edilməsi ilə fərqlənmişdir. Sürətin artırılması
üçün CISC
( mürəkkəb əmirlər sisteminə malik arxitektur) prosessorunda
RISC
(bəsit əmrlər sisteminə malik arxitektur) nüvəsi yaradılmışdır.
64
bitli verilənlər şininə malik və V
nəslə aid edilən Pentium
MP 1993-cü
ildə layihə edilmişdir. İşçi tezliyi 60/66 MHs olmaqla,
tranzistorların sayı 3.1 mln-a çatır. Bu model əvvəlkilərdən
süpersalyar arxitekturu ilə (bir takt siqnalı dövründə 2-yə
qədər əmrin y/yetirilməsi) ilə fərqlənir. 1994-cü
ildə yaranan 75,90, 100 MHs tezlikli Pentium
MP-ləri
bu seriyadan olan superskalyar prosessorların II nəslini təşkil
edir. Bundan əlavə mobil kompyuterlərdə tətbiq etmək üçün
miniatür korpuslu 75MHs tezlikli Pentium
prosessorları meydana gəlmişdir. 1995-ci
ildə isə 150, 166, 200 MHs tezlikli Pentium
prosessorları yaradılmışdır. Pentium
seriyalı prosessorların inkişafı ilə yanaşı MP-lərin VI
nəslinin başlanğıcı olan Pentium
Pro
prosessorları da layihələndirilmişdir. Bu prosessorların əsas
arxitektur xüsusiyyətləri əmrlərin dinamik olaraq y/y-sidir.
Bunda məqsəd eyni zamanda icra edilən əmrlərin sayının
artırılmasıdır. Onları fərqləndirən digər xüsusiyyət
ikinci səviyyəli keş-yaddaşın prosessorla bir gövdədə
gerçəkləşdirilməsidir. Bu keş-yaddaş nüvə tezliyində
işləməklə bərabər ilkin məlumat həcmi 256 KB olmuşdur.
Sonrakı inkişaf prosesində II səviyyəli keş-yaddaş həcmi 512
KB-a çatdırılmışdır.
1997-ci
ildə yaradılan Pentium
MMX
prosessoru arxitektur imkanlarının genişləndirilməsində yeni
bir texnologiyanın başlanğıcı oldu. MMX
( multimedia extensions – multimedia genişlənmələri)
texnologiyası SIMD
(vahid əmrlər və çoxsaylı verilənlər axını) əməliyyatların
gerçəkləşməsinə əsaslanır. Yəni çoxsaylı operandlar
üzərində eyni bir əməliyyat y/y-lir. MMX
texnologiyalı prosessorlrda I səviyyəli keş-yaddaşın həcmi 2
dəfə artırılır. Pentium
MMX
prosessorlarının çatdığı tezlik həddi 233 MHs olmuşdur.
MMX
texnologiyasının Pentium
Pro
texnologiyası ilə birgə tətbiqi nəticəsində 1997-ci
ildə Pentium
II
prosessoru yaradılmışdır. İlkin Pentium
II
prosessorlarının nüvə tezliyi 233, 266, 300 MHs olmuşdur.
1998-ci
ildən isə xarici şin tezliyi 66 MHs-dən 100MHs-ə yüksələrək,
nüvə tezliyi isə 450 MHs-ə çatdırıldı. Pentium
II Celeron
prosessorunun II səviyyəli keş-yaddaşı yoxdur.
Pentium
II Xeon
modelinin nüvə tezliyi 450 MHS-ə, II səviyyəli keş-yaddaş
həcmi 2MB-a qədər çatdırılmışdır.
1999-cu
ildə yaradılan Pentium
III
prosessorunun nüvə və II səviyyəli keş-yaddaşı ayrıca bir
kristalda olmaqla kartric konstruksiyasında yaradılmışdır. Bu
prosessorların işçi tezliyi 600 MHs-ə qədər çatdırılmışdır.
1999-cu
ilin II yarısında isə Pentium
III
prosessorunun yeni modelində nüvə və II səviyyəli keş-yaddaş
eyni bir yarımkeçirici kristalda gerçəkləşdirilmişdir. Nüvə
tezliyi 733 MHs-ə, xarici şin tezliyi 133 MHs-ə qədər
yüksəlmişdir.
VI
nəsil MP-nin daha yeni bir nümayəndəsi olan K7
modeli AMD
firması tərəfindən Pentium
III
modelinə cavab olaraq 1999-cu
ildə layihələndirilmişdir. Burada nüvə tezliyi 600 MHs, II
səviyyəli keş-yaddaş 512 KB-dır.
3.Mikroprosessorlarin
proqram modeli
Proqramla
müraciət edilən reqistrlər. İntel
8086-80486 və Pentium MP-lərinin proqram modeli əsasən əmrlərdə
istifadə edilən reqistrlərdə təyin edilir. Belə reqistrlər
proqramla müraciət edilən adlanir. Eləcə də proqramla müraciət
edilməyən reqistrlər də mövcuddur. Onlar əmrin kodunda aşkar
şəklində verilmir və sistemli proqramlarda daha cox istifadə
edilir. Proqramla müraciət edilməyən reqistrlər yalnız
80286-80486 və Pentium MP-nin arxitekturunda vardır. Şək. 1- də
İntel 8086-80486 və Pentium MP- nin proqram modeli təsvir
edilmişdir.
İntel
8086, 8088 və 80286 MP-ri 16 mərtəbəli daxili arxitektura
malikdirlər. 80386, 80486 və Pentium isə tamamilə 32
mərtəbəlidir. 8 mərtəbəli reqistrlərə AH, AL, BH, BL, CH, CL,
DH, DL daxildir. Məsələn, ADD AL, AH əmri ilə AL reqistrlərinin
məzmununa AH-dakı kod əlavə edilir.
16
mərtəbəli reqistrlər: AX, BX, CX, DX, SP, BP. DI. SI. IP. FLAGS.
CS, DS, ES, SS, FS, GS. Məsələn, ADD DX, CX əmri yerinə
yetirərkən DX reqistrinin məzmununa CX- dakı ədəd əlavə
edilir.
32
mərtəbəli EAX, EBX, ECX, EDX, ESP, EBP, EDI, ESI, EIP, EFLAGS və
16 mərtəbəli FS, GS reqistrləri yalnız 80386, 80486 və Pentium
arxitekturalarında mövcuddur.
Proqramla
müraciət edilə biməyən reqistrlərdən bir qrupu universal,
digər qrupu isə xüsusi təyinatlıdır.
EAX,
EBX, ECX, EDX, EBP, EDI, ESI – 32 mərtəbəli arxitekturda
universal reqistrlərdir. Onlar baytı, sözü və ikiqat uzunluqlu
sözü yadda saxlamaqla aşagıdakı kimi təyinatlanır:
EAX
- akkumlyator funksiyasını yerinə yetirməklə 32 mərtəbəli
(EAX), 16 mərtəbəli (AX) və ya 2 ədəd 8 mərtəbəli (AL, AH)
reqistrləri kimi tətbiq edilir. Akkumlyator əsasən vurma, bölmə
və digər əmrlərdə istifadə edilir.
EBX
– baza indeksi rolunu oynayır və EBX, BX, BH, BL reqistrləri
kimi tətbiq edilir. Bunlar 80386, 80486 və Pentium
arxitekturlarında verilənlərin yaddaşdakı ünvanı üçün
istifadə edilir.
ECX
– saygac funksiyasını yerinə yetirməklə proqramda növbəti
yerinə yetiriləcək əmrin ünvanını göstərir. 32 mərtəbəli
MP-də eləcə də verilənlər yaddaşını ünvanlaşdırır.
EDX
– verilənlər ücün reqist olmaqla vurma əməliyyatında hasil
kodunun bir hissəsini, bölmədə isə bölünənin bir hissəsini
yadda saxlayır. 32 mərtəbəli arxitekturlarda EDX reqistri eləcə
də verilənlər yaddaşının ünvanı üçün istifadə edilir.
EBP
– baza gostəricisidir və verilənlərin ötürüldüyü yaddaş
oyugunun ünvanını göstərir. Bu reqistr BP və EBP kimi tətbiq
edilir.
EDI
– təyinat indeksi olmaqla, verilənlər zəncirinin təyin
olundugu (göndərildiy) oyuqlarının ünvanını göstərir. EDI 32
mərtəbəli (EDI) və ya 16 mərtəbəli (DI) kimi istifadə edilir.
ESI
– məlumat mənbəyinin indeksi funksiyasını yerinə yetirir və
zəncirvari məlumat mənbəyinin ünvanını göstərir. ESİ və SI
reqistrləri kimi tətbiq edilir.
Xüsusi
təyinatlı reqistrlərə EIP, ESP, EFLAGS və seqment reqistrləri –
CS, DS, ES, SS, FS, GS – daxildir. Bu reqistrlər aşagıdakı kimi
qruplanır:
EIP
– növbəti əmr göstəricisidir və yaddaşın kod seqmentinin
ünvanını yadda saxlayır. Real yaddaş reyimində 16 mərtəbəli
IP, mühafizə edilən reyimdə isə 32 mərtəbəli EIP reqistrləri
kimi istifadə edilir. Bu reqistrlərin məzmunu keçid əmri (JUMP)
və çağırış əmri (CALL) ilə dəyişdirilə bilər.
ESP
– stek götəricisi olmaqla xüsusi yaddaş sahəsini
ünvanlaşdırır. Stekli yaddaşa məlumatın daxil edilməsi və
çıxarılması ESP- də göstərilən ünvan üzrə yerinə
yetirilir.
EFLAGS
– vəziyyət bayraqları funksiyasını və MP-nin vəziyyətini
əks etdirir. Şək. 2-də bayraqlar reqistrinin strukturu müxtəlif
arxitektirlu MP-lər üçün göstərilmişdir. Uygun olaraq bu
reqistr 16 mərtəbəli FLAGS və 32 mərtəbəli EFLAGS kimi tətbiq
edilir.
C
– toplama əməliyyatında köçürmənin olması əməliyyatıdır.
P
– cütlük əlaməti olmaqla „0“ – təkliyə, „1“ –
cütlüyə görə nəzarəti göstərir.
A
– toplama əməliyyatından sonra yarı köçürmənin olması
əməliyyatıdır.
Z
– hesabi və məntiqi əməliyyatların nəticələrinin „0“
qiymətli olmasını göstərir. Z=1 halında nəticə „0“, Z=0
olduqda isə nəticə „0“ deyil.
S
– işarə əlaməti olmaqla, hesabi və məntiqi əməliyyatlardan
sonra nəticənin işarəsini göstərir. S=0 – müsbət, S=1
–mənfi nəticədir.
I
– kəsilmə əlaməti olmaqla, INTR əmrləri ilə idarə edilir.
I=1 halında MP-nin INTR çıxıntısı kəsilmə sorgularını qəbul
edir, I=0 halında isə əksinə olaraq qəbul etmir.
D
– inkrement və dekrement əməliyyatlarından birini seçir. Bu
zəncirvari əmrlərin yerinə yetirilməsi halında DI və ya SI
reqistrlərinin məzmununun dəyişməsi üçün istifadə edilir.
O
– yerinə yetirilmiş əməliyyatların nəticəsində alınan
kodun maşın ölçüsü həddinin aşmasını göstərən daşma
əlamətidir.
IOPL
– üstünlüklü giriş-çıxış əlaməti olmaqla, yaddaşın
mühafizə rejimində çalışdıgı zaman giriş- çıxış
(periferiya) qurgularının üstünlük dərəcəsini təyin edir.
M
- yaddaşın mühafizə rejimində cari yerinə yetirilən məsələnin
hər hansı bir məsələnin içərisinə daxil olduğunu göstərən
əlamətdır.
VM
- yaddaşın mühafizə rejimində əməliyyatların yerinə
yetirilməsinin virtual rejimini seçir.
Seqment
reqistrləri yaddaş ünvanını formalaşdırır və aşagıdakı
tiplərə ayırır:
CS
– kod seqmenti reqistri olmaqla, yaddaş bölməsinin başlanğıc
ünvanını təyin edir. Bu bölmələrdə adətən proqramların və
proseduraların kodu yerləşdirilir. Kod seqmentlərinin məlumat
həcmi 8086-80286 MP üçün 64 KB-a qədər, 80386, 80486 və
Pentium üçün 4 QB-a qədər olur.
DS
– verilənlər seqmenti reqistri olmaqla, proqramın
verilənlərininyerləşdiyi verilənlər seqmentinin başlanğıc
ünvanını təyin edir. Verilənlər seqmentinin məlumat həcmi
8086-80286 üçün64 KB-a qədər, 80386, 80486 və Pentium üçün 4
QB-a qədər olur.
ES
– verilənlər seqmentinin əlavə reqistridir.
SS
–stek kimi istifadə edilən yaddaş seqmqntinin başlanğıc
ünvanını yadda saxlayır.
FS
və GS – 2 ədəd əlavə ptoqram seqmentininyaddaşdakı ünvanını
təyin edir və yalnız 80386, 80486 və Pentium arxitekturları
üçün mövcuddur.
Proqramla
müraciət edilməyən reqistrlər.
İNTEL 80286, 80386, 80486 və Pentium MP-də qlobal və lokal
deskriptorlar cədvəllərindən deskriptorların seçilməsi və bu
cədvəllərin ünvanlaşdırılması prosesində proqramla müraciət
edilə bilməyən reqistrlərdən istifadə edilir. Bu reqistrlərin
bir neçəsi sistemli proqramlar tərəfindən seçilir. Şək. 3-də
80286,
80386, 80486 və Pentium MP üçün
proqramla
müraciət edilməyən reqistrlər göstərilmişdir. Bu reqistrlər
yaddaşın mühafizə olunan rejimində emal prosesini idarə edir.
Hər
bir seqment reqistri proqramla müraciət edilə bilməyən sahəyə
malikdir ki, bu sahə keş yaddaş kimi işləyir. Keş-yaddaşa baza
ünvanı, onun sərhədləri və seçmə qaydası haqqında seqment
reqistrinin hər bir dəyişməsi halı üçün məlumat daxil
edilir. Seqment reqistrinə yeni nömrəsi yazıldıqda MP deskriptor
cədvəlini seçir və keş-yaddaşı hissəsinə uygun deskriptoru
yükləyir. Bu məlumat keş –yaddaşda seqmentin yeni ünvanını
təyin edilənə qədər saxlanılır. Bu, deskriptorlar cədvəlinə
təkrar müraciət ehtiyacını aradan qaldırır.
Qlobal
deskriptorlar cədvəli reqistri GDTR və kəsilmə üçün
deskriptorlar cədvəli reqistri IDTR baza ünvanını və onların
sərhədlərini yadda saxlayır.80286 - 80486 və Pentium MP üçün
deskriptorlar cədvəlinin sərhədləri 16 mərtəbəli kodla
göstərilir, çünki cədvəlin maksimal həcmi 64 KB-dir. Mühafizə
olunan rejimdə istifadə edilməsi üçün LDTR və IDTR reqistrinə
əvvəlcədən məlumat yüklənməlidir. TR reqistr hər bir məsələ
üçün deskriptoru seçir. Məsələ dedikdə prosedur və ya
tətbiqi proqram nəzərdə tutulur. MP- nin bir məsələdən digər
məsələnin yerinə yetirilməsinə keçməsinə sərf edilən vaxt
17 mks-dir.
4.MP
yaddaşının iş rejimləri
Rela
yaddaş rejimi.
İntel
80286-80486
və Pentium
MP-ri real və mühafizə olunan yaddaş rejimlərində işləyə
bilir. Real rejimdə yaddaş sahəsinin yalnız birinci 1 MB həcmi
ünvanlaşdırılır. Bunun üçün seqmentin yaddaşdakı ünvanı
və seqment daxili ünvan istifadə edilir. 64 KB-a qədər məlumat
həcmi olan seqmentin başlanğıc ünvanı seqment registri ilə
müəyyən edilir. Seqment daxili ünvan seqment registrinin
məzmununa əlavə edilməklə real rejimdə yaddaş oyuğunun
ünvanını formalaşdırır (şəkil 1.1).
Burada
göstərildiyi kimi yaddaş seqmenti 10 000H
ünvanlı oyuğdan başlayır və 1FFFFH
ünvanı üzrə qurtarır. Daxili ünvan (sürüşmə) F000H
– 1F000H
nömrəli oyuğu təyin edir.
Mühafizə
olunan yaddaş rejimi.
Mühafizə olunan rejim (Protekted Mode) 32 bitli MP-lərin əsas iş
rejimi olub 64QB-a (Pentium
Pro-da
64TB) fiziki yaddaş həcmini ünvanlaşdırmağa imkan verir. İntel
8086
prosessorunun virtual rejimi dedikdə mühafizə olunan rejimin
xüsusi halı nəzərdə tutulur. Bu halda prosessor 8086
modeli kimi işləyir, lakin 32 bitli verilənlər və ünvan
kodundan istifadə edilir.
Mühafizə
olunan rejim İntel
80286
arxitekturundan başlayaraq mövcud olmuşdur. Bu rejim 1 ədəd
prosessor daxilində bir neçə məsələni biri-birindən asılı
olmayaraq yerinə yetirməyə imkan verir. Bunun üçün hər bir
məsələnin resursları (proqram və aparat vasitələri) digər
məsələ tərəfindən müdaxilə edilməsi təhlükəsindən
mühafizə edilir. Məsələ dedikdə tətbiqi yaxud əməliyyat
sisteminin (ƏC)
proqramları nəzərdə tututlur.
Yaddaşın
mühafizəsi seqmentləşdirmə məfhumuna əsaslanır. Seqment
dedikdə müəyyən həcmli yaddaş sahəsi nəzərdə tutulur.
Seqmentin maksimal həcmi 4QB-dir. Hər bir məsələ üçün seqment
əməliyyat sistemi tərəfindən ayrılır, lakin real yaddaş
rejimində seqment registrlərinin məzmunu dəyişdirilməklə digər
məsələ üçün ayırılmış yaddaş sahəsinə müdaxilə etmək
təhlükəsi qalır. Mühafizə olunan rejimdə seqmentlər məsələ
üçün ƏS
tərəfindən ayrılır və hər bir tətbiqi məsələ yalnız onun
üçün ayırılmış seqmentlərdən istifadə edir.
Seqmentin
yaddaşdakı yeri selektor vasitəsilə təyin edilir. Selektorlar
qabaqcadan tərtib edilmiş seqment deskriptorları cədvəlindən
deskriptoru seçilir. Prosessor yalnız deskriptorları cədvəldə
olan seqmentlərə müraciət edir. Seqmentləşdirmə bloku şəkil
1.2-də göstərilən kimi xətti ünvanı hasil edir.
Seqmentləşdirmə
yolu ilə yaddaşın mühafizəsi aşağıdakıları qadağan edir:
- Seqmentin öz təyinatına uyğun olmayan şəkildə istifadə edilməsi (məs. verilənlər sahəsini program sahəsi kimi istifadə etmək);
- Müraciət qaydasının pozulması
- Seqment sərhəddinin kənarda olan elementlərin ünvanlaşdırılması
- Kifayət qədər üstünlüyə malik olmadığı halda deskriptorlar cədvəlinin məzmununun dəyişilməsi.
Mühafizə
olunan rejim vasitəsi ilə bir məsələdən digər məsələyə
keçid təmin edilir. Hər bir məsələnin vəziyyəti (registrlərin
məzmunu) xüsusi
olaraq ayrılmış məsələnin vəziyyətləri seqmentində
TSS
yadda saxlanılır. TSS-
in ünvanı məsələnin TR
registrindəki sellektoru ilə müəyyən edilir.
Virtual
yaddaş mexanizmi ixtiyari məsələ üçün 64 QB- a qədər məntiqi
ünvanlaşdırılan yaddaş sahəsindən istifadə etmək imkanı
verir. Bunun üçün hər bir seqment öz deskriptorunda xüsusi
bitlə göstərilən əlamətə malik olur. Bu əlamət həmin
seqmentin baxılan zaman anında operativ yaddaşda olmasını
müəyyən edir. İstifadə edilməyən seqment operativ yaddaşdan
diskə köçürülür və azad olan sahəyə digər seqment yüklənir.
Bundan sonra seqmentin yaddaşda olması haqda məlumat deskriptora
qeyd edilir.
Dikreptorlar
8 baytlı verilənlər strukturu olub proqram elementlərinin
(seqmentlərin, cədvəllərin) xüsusiyyətlərini təyin etmək
üçün istifadə edilir. Deskreptor yaddaş elementinin mövqeyini,
sahəsinin ölçüsünü, onun təyinatını əks etdirir. Bütün
deskreptorlar aparatla müraciət edilə bilən cədvəllərdə yadda
saxlanılır.
Şəkil
1.1 Yaddaşın real rejimdə ünvanlaşdırma sxemi
Şəkil
1.2 Mühafizə olunan rejimdə xətti ünvanın hasil edilməsi sxemi
Şəkil
1.1. 8086-80486 və Pentium arxitekturları üçün
proqramla
müraciət edilən registrlər.
Şəkil 1.3. 80286-80486 və Pentium MP- də proqramla müraciət
edilməyən
hissənin sxemi
5.
Verilənlərin ünvanlaşdırılması üsulları.
Verilənlərin
ünvanlaşdırılması üsulları.
80286-80486 və Pentium MP-də effektiv proqram təchizatının
yaradılması üçün hər bir maşın əmrində istifadə olunan
ünvanlaşdırma üsulları haqqında geniş məlumata sahib olmaq
lazımdır. MOV əmri 8086-80286 arxitekturalarında baytları və ya
sözləri reqistrlər arasında yaxud reqistrlərlə yaddaş arasında
ötürür. Bu əmr 80386, 80486 və Pentium MP-da uyğun olaraq
baytları, sözləri və ikiqat uzunluqlu sözləri ötürə bilir.
8086-80286
arxitekturlarında verilənlərin ünvanlaşdırılmasının
aşağıdakı üsulları mövcuddur: reqistrli, bilavasitə, birbaşa,
dolayı reqistrli, baza- indeksli. 80386, 80486 və Pentium MP- də
göstərilən üsullara əlavə olaraq miqyaslı- indeksli
ünvanlaşdırma da təyin edilmişdir.
MOV
əmri daha ümumi və çevik dəyişkən olduğu üçün verilənlərin
ünvanlaşdırılması üsulları onun əsasında nəzərdən
keçirilir. Şək. 1- də MOV əmrləri və verilənlərin ötürülməsi
istiqamətləri göstərilmişdir. Şək. 2- də isə MOV əmri
əsasında verilənlərin ünvanlaşdırma üsulları verilmişdir.
Bu üsullar aşağıdakılardır:
- Reqistrli ünvanlaşdırma.
- Bilavasitə ünvanlaşdırma.
- Birbaşa ünvanlaşdırma.
- Dolayı reqistrli ünvanlaşdırma.
- Baza- indeksli ünvanlaşdırma.
- Reqistrli- nisbi ünvanlaşdırma.
- Nisbi- bazalı- indeksli ünvanlaşdırma.
Miqyaslı-
indeksli- ünvanlaşdırma
Şəkil
2. Verilənlərin ünvanlaşdırılması üsulları.
Şəkil
1. MOV əmrində məlumat mənbəyinin, təyinatının
və
məlumatın ötürülmə istiqamətinin təsviri
Cədvəl
1. Registrli MOV əmrləri
Əmrin
simvolu
|
Əməliyyat
|
MOV
AL, BL
|
BL-in
məzmunu AL-ə köçürülür
|
MOV
CH, CL
|
CL-in
«---------» CH «----------»
|
MOV
AX, CX
|
CX
«---------» AX «----------»
|
MOV
SP, BP
|
BP
«---------» SP «----------»
|
MOV
DS, AX
|
AX
«---------» DS «----------»
|
MOV
SI, DI
|
DI
«---------» SI «----------»
|
MOV
BX, ES
|
ES
«---------» BX «----------»
|
MOV
ECX, EBX
|
EBX
«---------» ECX «----------»
|
MOV
ESP, EDX
|
EDX
«---------» ESP «----------»
|
MOV
ES, DS
|
seqment
«---------» seqment «----------»
|
MOV
BL, BX
MOV
CS, AX
|
Qarışıq
ölçülü mümkün deyil,
kod
seqment registri təyin kimi
istifadə
edilə bilməz.
|
Cədvəl
2. Bilavasitəli ünvanlaşdırma ilə MOV əmrləri
Əmrin
simvolu
|
Əməliyyat
|
MOV
BL, 44
|
Onluq
44 kodu (2CH-16-lıq) BL-ə verilir
|
MOV
AX, 44H
|
16-lıq
44 «---------» AX «----------»
|
MOV
SI, 0
|
0000H
«---------» SI «----------»
|
MOV
CH, 100
|
100(64H)
«---------» CH «----------»
|
MOV
AL, «A»
|
«A»
«---------» AL «----------»
|
MOV
AX, «AB»
|
№ AB
№ (4241H) «---------» AX «----------»
|
MOV
CL, 11001110B
|
2-lik
11001110 «---------» CL «----------»
|
MOV
EBX, 12340000H
|
12340000N
«---------» EBX «----------»
|
MOV
ESI, 12
|
Onluq
12 «---------» ESI «----------»
|
MOV
EAX, 100B
|
2-lik
100 «---------» EAX «----------»
|
Cədvəl
3. AX və AL registrləri ilə birbaşa ünvanlaşdırılan əmrlər
Əmrin
simvolu
|
Əməliyyat
|
MOV
AL, NUMBER
|
Seqment
daxilindəki NUMBER yaddaş
ünvanı
üzrə baytı AL-ə ötürməli
|
MOV
AX, COW
|
Verilənlər
seqmentinin COW ünvanı
üzrə
sözü AX-ə göndərməli
|
MOV
EAX, WATER
|
Verilənlər
seqmentindəki WATER ünvanı
üzrə
ikiqat sözü EAX-ə verməli
|
MOV
NEWS, AL
|
AL-in
məzmununu NEWS ünvanlı
seqment
oyuğuna yazmalı
|
MOV
THERE, AX
|
AX
«---------» THERE «----------»
|
MOV
HOME, EAX
|
EAX
«---------» HOME «----------»
|
Cədvəl
4. Dolayı registrli ünvanlaşdırmalı əmrlər
Əmrin
simvolu
|
Əməliyyat
|
MOV
CX, [BX]
|
BX
registrinin məzmunu ilə ünvanlaşdırılan
seqment
oyuğunun məzmunu CX registrinə ötürülür
|
MOV
[BP], DL
|
DL
registrinin məzmunu BP registrində göstərilən
ünvan
üzrə seqment oyuğuna ötürülür
|
MOV
[DI], BH
|
BH
registrindəki bayt DI-dəki ünvan üzrə
seqment
oyuğuna yazılır
|
MOV
[DI], [BX]
|
Yaddaş-
yaddaş ötürülmə əmri yalnız zəncirvari
verilənlər
üçün istifadə edilir
|
MOV
DI, [DI]
|
Dolayı
ünvanlaşdırma registrinin məzmunu həmin
əmrlərlə
dəyişdirilə bilməz
|
MOV
ECX, [EBX]
|
EBX
registri ilə ünvanlaşdırılan yaddaş oyuğundakı
2
qat uzunluqlu söz ECX registrinə yazılır
|
Şəkil
3. Baza indeksli ünvanlaşdırma sxemi
Cədvəl
5. Baza-indeksli ünvanlaşdırmanın istifadə edildiyi bəzi
əmrlər.
Əmrin
kodu
|
Əməliyyat
|
MOV
CX, [BX+DI]
|
BX
və DI registrləri ilə ünvanlaşdırılan seqment
oyuğunun
məzmunu CX registrinə yazılır
|
MOV
CH, [BP+SI]
|
BP
və SI registrləri ilə ünvanlaşdırılan stekin
məzmunu
CH-a ötürülür
|
MOV
[BX+SI], SP
|
SP-
dəki söz BX və SI ilə ünvanlaşdırılan
seqment
oyuğuna yazılır
|
MOV
[BP+DI], CX
|
CX-
daki söz BP və DI ilə ünvanlaşdırılan
Stekli
seqment oyuğuna ötürülür
|
MOV
[EAX+EBX], ECX
|
ECX-
dakı 2 qat uzunluqlu söz EAX və EBX ilə
ünvanlaşdırılan
seqment oyuğuna yazılır
|
Şəkil
4. MOV AX, [BX+1000H] əmrinin yerinə yetirilməsi sxemi
Cədvəl
6. Registrli nisbi ünvanlaşdırma
Əmrin
simvolu
|
Əməliyyat
|
MOV
AX, [DI+100H]
|
DI+100H
sürüşmə kodu ilə təyin olunan ünvanlı
seqment
oyuğunun məzmununu AX- ə yükləməli
|
MOV
ARRAY [SI], BL
|
BL-
dəki baytı ARRAY massivinin SI- də göstərilən
nömrəli
oyuğuna yazmalı
|
MOV
DI, [EAX+100H]
|
EAX+100H
kodu ilə formalaşan ünvan üzrə seqment
oyuğunun
məzmununu DI registrinə yükləməli
|
MOV
ARRAY[EBX], AL
|
AL-
in məzmununu ARRAY massivinin EBX- dakı
nömrəli
elementində yadda saxlanılır
|
Cədvəl
7. Nisbi-baza-indeksli ünvanlaşdırmanın tətbiq edildiyi bəzi
əmrlər.
Əmrin
simvolu
|
Əməliyyat
|
MOV
DH, [BX+DI+20H]
|
BX,
DIvə 20N kodlarının cəmi kimi tapılan ünvanlı
seqment
oyuğundakı ədədi DH registrinə yükləməli
|
MOV
AX, FILE [BX+DI]
|
FILE
massivinin [BX+DI] ünvanlı oyuğundakı
ədədi
AX- ə yükləməli
|
MOV
AL, FILE [EBX+ECX+2]
|
FILE
massivinin [EBX+ECX+2] saylı elementindəki
ədədi
AL registrinə yazmalı
|
Şəkil
5. Nisbi- baza- indeksli ünvanlaşdırma sxemi.
- Reqistrli ünvanlaşdırma. Bu halda MOV əmri ilə bayt və ya söz məlumat mənbəyindən (reqistr və ya yaddaş oyuğu) ötürülür. Məsələn, MOV CX, DX əmri ilə DX- dəki söz CX- ə göndərilir. 80386-80486 Pentium MP- da ikiqat uzunluqlu sözlər mənbədən təyinata ötürülə bilər. Məsələn, MOV ECX. EDX əmri yerinə yetirilərkən EDX reqistrindəki ikiqat uzunluqlu sözü ECX reqistrinə göndərilir. 8086-Pentium MP- rın əmrlərində reqistrli ünvanlaşdırmazamanı aşağıdakı 8 və 16 mərtəbəli reqistrlərdən istifadə edilir: AH, AL, BH, BL, CH, CL, DH, DL; AX, BX, CX, DX, SP, BP, SI, DI. 80386-80486-Pentium arxitekturunda 32 mərtəbəli EAX, EBX, ECX, EDX, ESP, EBP, EDI, ESI reqistrləri və bəzi MOV, PUSH, POP əmrlərində 16 mərtəbəli CS, ES, DS, SS, FS, GS reqistrləri tətbiq edilir. Cədvəl 1-də MOV əmrinin müxtəlif variantları göstərilmişdir. Cədvəl 2- də bilavasitə ünvanlaşdırılmalı MOV əmrləri verilmişdir.
- Bilavasitə ünvanlaşdırma. Əmrdə göstərilən sabit bayt və ya söz kodu təyinat reqistrinə yaxud yaddaş oyuğuna köçürülür. Məsələn, MOV AL, 22H əmri ilə 22H kodu AL- ə ötürülür. 80386-80486-Pentium MP- də ikiqat uzunluqlu söz kodu da təyinata göndərilə bilər. Məsələn, MOV EBX, 12345678H kodu EBX- ə köçürülür.
- Birbaşa ünvanlaşdırma. Bit və ya söz yaddaş oyuğu ilə reqstr arasında ötürülür. Məsələn, MOV CX, LİST əmri ilə LİST ünvanlı oyuğun məzmununu CX reqistrinə verilir. 80386- 80486-Pentium MP- də 32 mərtəbəli yaddaş oyuğunun ünvanı göstərilə bilər. Birbaşa ünvanlaşdırma 2 şəkildə tətbiq edilə bilər: a) yaddaş oyuğu ilə AL,AX, EAX reqistrləri arasında ötürülmə zamanı birbaşa ünvanlaşdırma; b) əksər əmrlərdə sürüşməni ünvanlaşdırmaq üçün.
Cədvəl
3- də birbaşa ünvanlı əmrlər verilmişdir.
- Dolayı reqistrli ünvanlaşdırma. İxtiyari yaddaş oyuguna BP, BX, DI, SI reqistrlərindəki sürüşmə ünvanları vasitəsi ilə müraciət etməyə imkan verir. Məsələn, əgər BX- də 100H kodu saxlanılırsa, MOV AX, (BX) əmri ilədaxili ünvanı 100N olan seqment oyuğunun məzmunu AX reqistrinə köçürülür. 80386, 80486 və Pentium MP- də bayt, söz və ya ikiqat uzunluqlu söz reqistri ilə yaddaş oyuğu arasında ötürülə bilər. Yaddaş oyuğunun ünvanı EAX, EBX, ECX, EDX, EBP, EDI, ESI reqistrlərində verilmiş olur. Məsələn, MOV AL, (ECX) əmri yerinə yetirilərkən ünvanı ECX- də göstərilən yaddaş oyuğunun məzmunu AL reqistrinə köçürülür. Dolayı reqistrli ünvanlaşdırmanın istifadə edildiyi bəzi əmrlər cədvəl 4-də göstərilir.
- Baza- indeksli ünvanlaşdırma. Bayt və ya sözü reqistr ilə yaddaş oyuğu arasında ötürür. Yaddaş oyuğunun ünvanı baza reqistrinin və indeks reqistrinin məzmunlarının cəmi kimi tapılır. Baza reqistri kimi BP yaxud BX, indeks reqistri kimiDI yaxud SI istifadə edilə bilər. Məsələn, MOV (BX+DI), CL əmri ilə bayt CL- dən yaddaş oyuğuna elə köçürülür ki, ünvan BX və DI reqistrlərinin məzmunlarının cəmi kimi təyin edilmiş olsun. 80386- 80486- Pentium MP- də ünvanlaşdırma üçün EAX, EVX, ESX, EDX, EBP, EDI, ESI reqistrlərindən hər hansı ikisi istifadə olunur. Məsələn, MOV (EAX+ EBX), CL əmri CL- dəki baytı EAX və EBX reqistrlərinin məzmunları ilə ünvanlaşdırılan seqment oyuğuna ötürülür. Şək. 3- də MOV DX, (BX+DI) əmrinin yerinə yetirilməsi sxemi göstəril-mişdir.
Burada
BX=1000H, DI= 0010H və DS= 0100H birlikdə 02010H icraedici ünvanı
formalaşdırır.
Cədvəl
5- də baza- indeksli ünvanlaşdırmanın istifadə edildiyi bəzi
əmrlər göstərilmişdir.
- Reqistrli- nisbi ünvanlaşdırma. Bayt yaxud söz baza reqistri, sürüşmə ünvanı ilə təyin edilən yaddaş oyuğu və reqistr arasında ötürülür. Məsələn, MOV AX, (BX+4) əmri Ax reqistrinə ünvanı Bx reqistrinin məzmununu +4 kimi təyin edilən seqment oyuğunun məzmununu yazır. MOV AX, ARRAY (BX) əmrinə görə ARRAY massivində BX- də göstərilən ünvan üzrə oyuğun məzmunu AX- ə yazılır. 80386-80486 arxitekturlarında ixtiyari reqistr istifadə edilə bilər. Məsələn, MOV AX, (ECX+4) yaxud MOV AX, ARRAY (EBX). Şək.4-də MOV AX, (BX+100H) əmrinin yerinə yetirilməsi sxemi göstərilmişdir. Cədvəl 6- da isə reqistrli nisbi ünvanlaşdırmanın istifadə edildiyi bəzi əmrlər verilmişdir.
Şəkil
5- də verilənlər massivinin reqistrli nisbi ünvanlaşdırılması
sxemi göstəril-mişdir. Massivin ixtiyari elementini ünvanlaşdırmaq
üçün ARRAY sürüşmə koduna DI- nın məzmunu əlavə edilir.
- Nisbi- bazalı- indeksli ünvanlaşdırma. Bayt və ya sözü reqistr ilə yaddaş oyuğu arasında ötürür. Yaddaş ünvznı baza reqistri, indeks reqistri və sürüşmə kodunun cəmi kimi təyin edilir. Məsələn, MOV AX, ARRAY (BX+ DI) və ya MOV AX, (BX+DI+4). Hər 2 əmrə əsasən AX reqistri seqment oyuğunun məzmunu ilə yüklənir. İcraedici ünvan I əmrdə ARRAY BX və DI, II əmrdə isə BX, DI və 4 kodlarının cəmi kimi formalaşdırılır.Şəkil 9- da İntel 80386-80486-Pentium MP- də MOV AX, (BX+ SI+ 100H) əmrinin yerinə yetirilməsi sxemi göstərilmişdir. Burada icraedici ünvan BX+ SI+ (DS+10H)+ sürüşmə kimi tapılır.
Nisbi-
bazalı- indeksli ünvanlaşdırılanın tətbiq edildiyi bəzi
əmrlər cədvəl 7- də göstə-rilmişdir.
- Miqyaslı-indeksli-ünvanlaşdırma. Yalnız 80386- 80486- Pentium arxitekturla-rında möxcuddur. Əmrdə göstərilən II reqistrin məzmununu miqyas əmsalı 2x, 4x və ya 8x ilə dəyişdirilərək operandın ünvanı formalaşdırılır. Məsələn, MOV EDX, (EAX+ 4xEBX) əmrinə görə icraedici ünvanın formalaşmasında EBX reqistrinin məzmunu 4- ə vurularaq iştirak edir.
Miqyaslaşdırma
sözlərə (2x), ikiqat uzunluqlu sözlərə (4x) və 4 qat uzunluqlu
sözlərə (8x) müraciət etməyə imkan verir. 1x əmsalı əmrdə
göstərilmir. Məsələn, MOV
AL, (EBX+ECX).
Burada
ECX- in məzmunu dəyişdirilmir.
6.8
bitli prosessorlar
1980-
ci illərin əvvəllərində prosessoru 8 bitli olan kompüterlər
daha geniş yayıl-maga başladı. Z-80 prosessorlu Tandu
kompüterlərin modelləri: Apple II, Commandote VİC-20, 64, 128
modelləri 65020 prosessorları ilə; Tandu Color Compyuters 1, 2 və
3 modelləri 6809 prosessorları ilə və s. Onlar üçün minlərlə
proqram paket və müxtəlif periferiya qurğuları yaradılmişdır.
Kompüterlər milyonlarla istehsal edilirdi.
Sonralar
İBM Macintosh firmasının kompüterləri onları tədricən
sıxışdırıb aradan çıxartdı. İstehsalçılar 8 bitli
kompüterlərə maraqları azaldı. Onları indi də satışda görmək
olar, lakin onlara tələbat azalmışdır. Bir çox istifadəçilər
klublarda cəmləşmişdir və kompüterlərlə hər gün işləyirlər.
Mürəkkəb
olmayan işlərin yerinə yetirilməsində fərdi kompüter CoCo3
(Tandu Color Compyuter 3) çox rahatdır və mətnlərin emalında
əvəzsizdir.
Çox
sayda Apple tipli kompüterlər hal- hazırda məktəblərdə,
mənzillərdə və kiçik firmalardaistifadə edilir; bütün dünyada
Commondore 64 və 128 tipli kompüterlərin sayı milyonlardır. 8
bitli kompüterlərə tələbat azalmışdır, lakin tam itməmişdir.
Yeni 16 tipli prosessorlar 8 bitli prosessorlara əsaslanır və eyni
prinsipdə işləyir.
8
bitli kütləvi kompüterlərin 2 növü var. 1- ci növə Z-80 və
8085 prosessor bazası üzərində qurulmuş kompüterlərdir və
onlarda bir fazlı sinxronlaşma tətbiq edilir. 2- ci növ 8 bitli
kompüterlərə 6502 və 6800 prosessorlu kompüterlər aiddir və
onlarda 2 fazlı sinxronlaşma tətbiq edilir. Bütün 8 bitli
prosessorlar eyni işləyir və onlar arasında bir çox ümumilik
var. Onlar 40 kontaktlı DİP korpuslarda hazırlanır və onların
bir- biri ilə əvəz edilməsi mümkün deyil. Her hansı bir 8
bitli prosessoru öyrənməklə digərlərinin işini aydınlaşdırmaq
olar.
8
bitli prosessorun adı verilənlərin 8 bitli qruplarla emalı ilə
izah edilir. Verilənlər prosessora daxil edilir, D7- D0
kontaktlarından çıxır və birləşdirici xətlərlə D7-D0
verilənlər şininə qoşulur. Verilənlərin şin xətləri bütün
reqistrlərin yaddaş kartına qoşulur.
D7-D0
bitləri H və L səviyyə gərginlikləri ilə təsvir edilir, 0 və1
ikili rəqəmlərlə kodlaşdırılır. D7-D0 bitli istənilən 256
kombinasiyadan biri ilə təşkil edilə bilinər. Hər bir
kombinasiya onluq rəqemlə 0(00000000)- dan 256 (ııı ııı
ıı)kimi diapozonda kodlaşdırıla bilinər.
Prosessor
baytlarla 13 əməliyyat yerinə yetirə bilər (şək. 1). O
baytlarla vurma və bölmə əməliyyatları apara bilər. O məntiqi
əməliyyatları və (AMD) və ya (OR) və ya kənar etmə yerinə
yetirə bilər. O baytları reqistrdə sağa və ya sola sürüşdürmə,
baytın tərkibində inkremen yerinə yetirə bilər. İstənilən
baytı silmək (0 etmək), bütün baytın bitlərini 0 yazmaq və
hər bir biti baytda inversiya etməyə malikdir. Prosessorun qalan
fəaliyyəti baytların reqistrə verilməsi və ondan
çıxarılmasıdır.
İlk
nəzərdən prosessorun əməliyyatları çox sadədir və diqqəti
cəlb eləmir. Lakin bu əməliyyatlar üzərində hesablama
texnikası təşkil edilir.
Şəkil
1. YMQ sxemi bütün prosessorlarda var və iki giriş və bir
çıxışdan ibarətdir.
7.Hesab-
məntiq qurğusu
Kompüterlərin
əməliyyatlarının çox bir hissəsi HMQ yerinə yetirir. O əsasən
üç bayt reqistrindən, iki giriş və bir çıxışdan ibarət
olur. Reqistrlər arasında elektron sxemlər yerləşdirilmişdir və
onlar giriş və çıxış reqistrlərin triggerlərindəolan məlumat
üzərində əməliyyatları yerinə yetirirlər.
HMQ
elektron karkulyatora oxşardır, istənilən an kompüteri
karkulyator kimi istifadə etmək olar. Lakin kompüterin real gücü
proqramların yerinə yetirilməsi ilə bağlıdır. Klaviaturanın
düyməsi basılan zaman HMQ avtomatik olaraq yaddaşda yadda
saxlanılan əmrləri və verilənləri emal etməyə başlayır.
Proqram yaddaşda yerləşdiriləndə kompüter onu əvvəldən axıra
kimi böyük sürətlə yerinə yetirir.
Prosessor
yaddaşda olan proqrama müraciət edir, əmr və verilənləri
yaddaşdan sayır və HMQ ötürür. Verilənlər baytı HMQ iki
giriş reqistrinə ötürür. Toplama əmri ilə elektron sxemlər
iki ikili baytı toplayır və cəmi HMQ giriş reqistrində
yerləşdirir. Və məntiqi əmri ilə ikili verilənlər giriş
reqistrlərində yerləşdirilir və Və ilə cəmləşdirilir. Sonra
nəticə çıxış reqistrinə ötürülür. HMQ bitləri eyni ilə
reqistrlərdə sürüşdürmək, bitləri inversiya etmək, reqistri
boşaltmaq, reqistri inkremen və dekrement edə bilər.
HMQ
artıq bir 8 bitli reqistrlə birləşir və o kod şərti reqistri
adlanır.( Condition Code Redistr). Şək. 1.
Reqistr
CCR 8 ayrı- ayrı trigerlərdən təşkil edilir və konkret
funksiyaları yerinə yetirir. CCR reqistrinin bitləri bayraqlar
adlanır. HMQ aparılan əməliyyatın nəticəsinə uyğun bir və
ya bir neçə bayrağın vəziyyətini dəyişir. Bununla bayraq
prosessorun digər reqistrlərinin vəziyyətini dəyişir. Şək. 2.
HMQ
müsbət və mənfi rəqəmləri bir- birindən ayırma xüsusiyyətinə
malikdir. Rəqəm müsbət olduqda YMQ bir üsulla, mənfi rəqəmdə
isə digər üsulla fəaliyyət göstərir. YMQ sifr rəqəminə
xüsusi qayda ilə təsirlənir. O sıfra bölmə əməliyyatını
yerinə yetirə bilmir, belə ki, sonsuzluq haqda məlumatı olmur. O
bölmə səhv yaradır.
Şəkil
1. HMQ akkumlyatorun bir hissəsi sayılır. Onun daxilində
şərti
kod registri yerləşdirilir.
Şəkil
2. 8 bitli prosessorun CCR registri 8 ayrı-ayrı triggerlərdən
təşkil olunur və onların hər birinin yadda saxladığı bit
bayraq adlanır.
8.Akkumlyator
HMQ–
su prosessorun kristalında yerləşdirilir. Onunla korpusun
kontaktları ara-sında çox sxem və reqistrlər yerləşdirilir.
HMQ- na ölçü- nəzarət cihazlarının qoşul-ması tamamilə
mümkün deyil.
Verilənlər
bitlərinin YMQ daxil edilməsi üçün onlar bir çox mikrosxemin
kontaktlarından və digər sxemlərdən keçməlidir. Şək. 1.
8
bitli prosessordakı verilənlər ötürülən sxem və reqistrlərdə
8 bit məlumatı paralel emal edə bilərlər. Həmin sxemlərə
multipleksorlar, reqistrlər və digər hesab və məntiq sxemləri
aiddir. Bu sxemləri və YMQ-nu çox zaman akkumlyator adlandırırlar.
Proqramlaşdırıcı
akkumlyatoru 8 bitli reqistr kimi, hesab, məntiq və digər
əməliyyatları yerinə yetirilməsini təmin edən qurğu kimi
qəbul edilir. Akkumlyatorun məntiqi sxemi şəkıl 2- də
göstərilmişdir. Verilən şin xətlərinə yaddaşdan iki tip
verilənlər daxil edilir: əməliyyat kodu və verilənlər. Onların
əməliyyat kodu bir tərəfdən akkumlyatora daxil edilir və emal
edilən verilənlər akkumlyatora ötürülən zaman emaletmə
prosesindən sonra akkumlyatordan yaddaşa ötürülür. Belə iki
istiqamətli verilənlərin ötürülməsi akkumlyatorun digər
tərəfində baş verir. Bəzi hallarda əmr verilənlə yox,
ünvanlaşma ilə bağlı olur. Bu halda akkumlyator məlumatı
ünvanlaşma sxeminə çıxarır və sonra araşdırılır.
Şəkil
1. Akkumlyator qrup sxemlərdən ibarətdir, mərkəzi qurğu HMQ-
dur.
Şəkil
2. Registr-akkumlyator əmr deşifratorundan əməliyyat kod
bitlərini qəbul edir. Akkumlyator verilənlər bitini verilənlər
bufer şini ilə qəbul edir və ötürür.
9.
Akkumlyator
və əmr reqistri, verilənlər şini
Prosessorun
daxilində daxili verilənlər şini var ki, D7- D0 və sonra sistem
şininə qoşulmuşdur və çap lövhəsi ilə bütün reqistrlərin
yaddaş kartından keçir. Daxili və xarici verilənlər şini iki
istiqamətlidir. Bütün əsas reqistrlər prosessorda verilənlər
şininə qoşulmuşdur. Bu daxili reqistrlərin iki istiqamətli
rabitəsini təmin edir, əmr reqistrindən başqa. İR (İnstriction
Redister) əmr reqistri üçün verilənlər şinindən giriş tələb
olunur və onun tərkibindəkiləri çıxarmaq lazım deyil. SYQ və
YSYQ – dan əmr reqistrinə əməliyyat kodu daxil edilir.
Əməliyyat
kod seçiləndə əmr bitləri reqistrində yadda saxlanılır və
xüsusi sxemlərlə deşifrasiya edilir. Bundan sonra, əmr
reqistrinin çıxışı akkumlyatora ötürülür. Akkumlyatorda
əməliyyat kod bitləri sxemi verilənlərin emalına hazırlayır.
Bundan sonra əmr reqistri öz çıxışlarını dövrədən açır
və ona heç bir verilənlər daxil ola bilməz. Əmr reqistri üçün
əsas maraq əməliyyat kodlarıdır. Verilənlərə və operandlara
(sonrakı ünvünlaşmaya verilənlər şini ilə ötürənlər) əmr
şininə daxil olmağa icazə verilmir.
Proqramda
əmr baytından sonra operand baytları olur. Şək. 1. Bir fazlı
sinxron-zasiyalı prosessorlarda birinci dörd taktda əmnəliyyat
kodu verilənlər şininə köçürülür və əmr reqistrində
yerləşdirilir. Əgər əməliyyat kodu hesablamanı təyin edirsə,
onda sonrakı üç taktda ünvanlaşdırılmış yaddaş
oymalarındakı operant baytlarını verilənlər şininə
yerləşdirilir və o prosessorun D7- D0 kontaktlarında çıxır.
Prosessorda
operand iki taktla qarşılaşır. Bir takt əmr reqistrinə aparır,
lakin o bağlıdır və operand ora düşə bilməz. İkinci taktda
operant üç stabil buferdən keçərək akkumlyatorun reqistrinə
yerləşdirilir. Bundan sonra akkumlyator operand əməliyya-tının
koduna uyğun emal edilir.
Əmrlər
əmr reqistrinə və verilənlər akkumlyatora ötürülür.
Əməliyyat
yazı ilə bağlı olduqda eyni hadisə baş verir, lakin operand
başqa istiqamətdə ötürülür. Yazının əməliyyat kodu əmr
reqistrinə eyni dörd sinxronlaşdırıcı taktla verilir. Üç takt
əməliyyat kodunun seçimindən sonra hesablama üçün ayrılmışdır.
Bu səbəbdən yazı əməliyyatında onlar heçnə etmirlər.
Sonuncu üç sinxronlaşdırıcı taktda yazı aparılır. Birinci
növbədə buferlərin istiqamətləri dəyişdirilir. Sonra
akkumlyatorun tərkibi verilənlər şininə ötürülür. Sonda
operand akkumlyatordan yaddaşın ünvan oymasına yazılır və
orada saxlanilir.
10.
Şərti kod reqistri.
Şərti
kod registrinin (CCR- də) tərkibində asılı olmayan bitlər
vardır. Hər bir bit qoşulmuş və ya açılmış olur və
adarəedici açar kimi konkret sxem üçün fəaliyyət göstərir.
Bitlər bayraqlar adlanır və biri- bir ilə bağlı deyillər.
8
bitli prosessorlarda CCR registri 8 bitlidir və onların hamısı
istifadə edilmir. Adətən CCR akkumlyatorla proqram hesablayıcısı
arasında yerləşdirilir. Akkumlyator CCR- lə iki istiqamətli
xətlərlə birləşdirilmişdir və proqram hesablayıcısı isə
bir istiqamətli xətlərlə birləşdirilmişdir. Akkumlyator CCR
biri- birinə bitləri ötürməli-dirlər və CCR- in proqram
hesablayıcısı ancaq çıxarmalıdır. Proqram hesablayıcısın-dan
CCR registrinə bitləri ötürmək lazım deyil.
Proqram
yerinə yetirilən zaman akkumlyator və CCR sıx əlaqədə olurlar.
Onlar hər bir hesablanan proqram baytına nəzarət edirlər və
onun kod əməliyyatının olub-olmamasını, ünvanın dəyişib-
dəyişməməsini yoxlayırlar. Bayrağı H vəziyyətinə
müəyyənləşdirmək və ya L vəziyyətinə keçirmək olar. Kod
əməliyyatının çoxunda bitlər olur ki, onlarda bayrağın
qurulmasını və ya atılmasını təmin edirlər. Öz növbəsində
bayraq akkumlyatorda və proqram hesablayıcısında müxtəlif
dəyişiklər yarada bilərlər.
Bayraqlar
adətən aşağıdakı vəziyyətləri: keçid, dolma, sıfırlaşma,
mənfi, dayanmaq, yarım keçid, tez dayanmaq və yadda saxlamaqları
adlandırırlar. Onlar açar kimi açılma/qoşulma xidmətləri ilə
prosessorun fəaliyyətini təmin edirlər. Maşın dilində
proqramlaşdırıcı bilməlidir ki, bayraqlar proqramın yerinə
yetirilməsi zamanı necə qoyulur və açılır. Bayrağın düzgün
nəzərə alınmaması proqramı iflasa uğradar.
Köçürmə:
Köçürmə bayrağı C (Carry) 8 bitli akkumlyatorla işləyir və
akkumlyatorun doqquzuncu bitidir. Şəkil 1. Bir çox hesablamalarda
8 bitdən artıq rəqəmlər və C əlavə biti təyin edir. Başqa
vəziyyətlərdə akkumlyator sürüşmə registri kimi fəaliyyət
göstərir. Sağa sürüşmədə bit 0 dərəcəsindən irəli
çəkilərək, C bayrağına düşür. Sola sürüşmədə 7 bit
irəli çəkilərək və o da eyni ilə C bayrağına istiqamətlənir.
Sürüşmə əməliyyatı adı sağa və ya sola və dövrü sürüşmə
sağa və ya sola adlanır. C bayrağı 0 biti saxlayır ki, hansı
ki, akkumlyatorun istənilən tərəfindən irəli çəkilir.
Şəkil
1.
Bayrağın
vəziyyəti əmr əməliyyatına təsir edir. Prosessor əmrə əsasən
fəaliyyət göstərəndə o bayraqların vəziyyətini yoxlayır.
Məsələn, köçürmə bayrağı adi halda atılır. Əgər toplama
köxürməni çağırarsaC bayrağı vahidə quraşdırılır.
Toplama əməliyyatında prosessor C bitini yoxlayır və onda vahid
olduqda vahidi toplama əməliyyatında istifadə edəcək.
Mənfi
N
bayrağı (Negative) mənfi rəqəm bayrağı adlanır. Şəkil 2.
Şəkil
2.
Akkumlyatorun
registrində mənfi rəqəmlər saxlanıla bilinər. Rəqəmin
işarəsi 7 bitini göstərir: əgər o sıfır saxlayırsa rəqəm
müsbət və əgər 7 bit vahid saxlayırsa rəqəm mənfidir və 1 –
128 diapazonunda yerləşlir.
8
bitli akkumlyatorda 256 kombinasiya ola bilər. İşarəsiz rəqəmlər
üçün bu kombinasiya 0 – 255 rəqəmlərinə uyğundur. İşarəli
rəqəmlər olduğu halda bu kombinasiyalar onluq rəqəmlərlə
işarələnir və 128 kimi olur.
İşarəli
rəqəmlərin istifadəsində 7 biti işarəni göstərir, buna görə
kodun yadda saxlanılmasında 6-0 bitinin rəqəmləri qalir. Bu
yeddi bitdə 12 kombinasiya kodlamaq olar və rəqəmləri 0-dan
(00000000) müsbət +127 (0IIIIIII) təsvir etmək olar.
Növbəti
kombinasiya +127 sonra 100000000 və 0-128 rəqəm sayılır. Sonrakı
kombinasiya 10000001 rəqəm -127 olacaq və s. 111 111 kimi və
-1 rəqəminə ekvivalentdir. Beləliklə akkumlyatorda 000 0000-dan
111 111 işarəli rəqəmlər 0-dan +127-yə kimi dəyişir və
sonra -128-dən -1 kimi. N bayrağı rəqəmin işarəsini göstərir.
Akkumlyatorun 7-ci biti 0 olduqda (müsbət rəqəmdir) N bayrağı 0
keçiriilir və 7 biti vahid olduqda N bayrağı vahidə keçir. O,
HMQ və proqram hesablayıcısına akkumlyatorda mənfi rəqəmin
olması haqda xəbər verir və axırıncı lazımı qaydada hərəkət
edir.
Dolma
6 bitdən 7 bitə keçid olduqda və işarənin dəyişdirilməsində
dolma bayrağı V (overflou) vahidə keçirilir. Şəkil 3. 0 işarəli
və işarəsiz rəqəmlər əməliyyatında fəaliyyət göstərir.
İşarəsiz rəqəmlər əməliyyatında dolma bayrağını nəzərə
almamaq olar, lakin proqramlaşdırıcı V bayrağının olmasını
nəzərə almalıdır.
Dolma
7- ci bitin işarəsini dəyişə bilər.
Şəkil
3.
Sifirlaşma
Z (Zero) sıfır bayrağı ən sadədir. Şəkil 4. Akkumlyatorun
registrində 000 000 00 kombinasiyası alındıqda o vahidə
keçir. Akkumlyatorda heç olmasa bir bit vahiddirsə Z bayrağı
sıfıra keçir. Z bayrağı çıxma heesabatında istifadəsi
rahatdır. Sıfıra qədər çıxma əməliyyatının proqramını
yazmaq olar və onun akkumlyatorda 000 000 00 çatdıqda
dayanır. Z bayrağı proqram hesablayıcısı ilə bağlıdır və o
proqramlarda çox istifadə edilir.
Şəkil
4.
Yarımkeçirmə
H bayrağı yarımkeçirməni göstərir. O keçirmə bayrağı C
akkumlyatorun doqquzuncu bitinə oxşamır və çox doldurma
bayrağına V oxşardır. H bayrağı 3 bitdən 4 bitə keçirməyə
nəzarət edir. Şəkil 4.14.
Şəkil
5.
Arakəsmə.
Arakəsmə kompüterin ən əsas vasitələrindən biridir. Prosessor
proqramları yerinə yetirdiyi zaman prosessora mikrosxemlərdən bit
göndərilə bilinər və onlar prosessorun işini saxlayaraq, onu
arakəsməyə diqqətini cəlb edə bilər. Arakəsmə biti
prosessora daxil olduqda o cari maşın dövrünü saxlayaraq,
arakəsmə bitini emal etməyə başlayır.
Prosessor
arakəsmə bitini emal etdiyi zaman özünün registrlərində olan
məlumatları yaddaşın
təhlükəsiz sahəsində yadda saxlayır və o, stek adlanır.
Arakəsmə
bitinin emalı zamanı prosessor birinci növbədə özünün
registrləri tərkibindəkiləri qoruyur və arakəsmə emalı
qurtardıqdan sonra o registrləri əvvəlki vəziyyətə gətirəcək
proqramın emalına davam edir.
Bayraqlar
və əmrlər şərti keçiddə.
CCR registrinin əməliyyat kodlarına nisbi keçiddən başqa şərti
keçidlər dəyişir. Branch şərtsiz nisbi keçiddən başqa şərti
keçidlər bayraqları yoxlayırlar və ünvanın dəyişilməsini
təyin edirlər. Branch əmri prosessora daxil olduqda o traypererin
proqram hesablayıcısında baytını artırır və ünvan şininə
yeni keçid ünvanı verir. Prosessor bayraqlarla yoxlayaraq keçidin
şərti keçid əmrlərində aparılıb- aparılmamasını təyin
edir. Məsələn: əmr registrində keçid əmri yarana bilər, əgər
akkumlyator sıfıra bərabərdirsə. Akkumlyatorun tərkibi 000 000
00 olduqda Z bayrağı vahidə və akkumlyatorun tərkibinin digər
vəziyyətində Z bayrağı sıfra keçir.
Prosessor
Z bayrağını yoxlayır. Əgər akkumlyatora sıfır varsa Z bayrağı
vahid müəyyən edilib və prosessor keçidi yerinə yetirir.
Traylerin baytları proqram hesablayıcısına əlavə edilir və
yeni ünvana müraciət yerinə yetirilir. Əgər Z bayrağı sıfra
keçirilibsə onda akkumlyator sıfra bərabər deyil. Bu səbəbdən
əməliyyat kodu nəzərə alınmır və proqram hesablayıcısı
sadəcə olaraq sonrakı növbəti əmri ünvanlaşdırır.
11.
Stek göstəricisi.
Stekin
əsas vəzifəsi prosessorun registrlərinin tərkibindəkilərini
yadda saxlamaq-dır. Stek üçün YSYQ- da sahə ayrılır. Stek
yüzlərlə ardıcıl baytlardan ibarətdir və yaddaş kartında
ünvanı vardır.
Prosessora
çox vacib stekin ilkin ünvanıdır, belə ki, qalan baytları
ünvanlaşdırmaq olar. Bu məqsədlə prosessorda xüsusi 16 bitli
registr vardır və stek göstəricisi adlanır (şəkil
1).
Onun
YSYQ sahəsində ilkin ünvanı vardır və arakəsmə yarandıqda
prosessorun bütün registrlərinin tərkibindəkiləri yadda
saxlamaq üçün təyin edilmişdir.
Stek
sahəsi onluq ünvanları 256-511 tutur. Stekin birinci baytı 511
ünvanında, axırıncı 256 ünvanında yerləşir.
Göstərici
sözü ünvan deməkdir. 16 bitli stek göstəricisində ünvan
bitləri stekin birinci baytını göstərir. Stek yaddaşın
istənilən sahəsində yerləşə bilər, bu səbəbdən ünvanın
yadda saxlanılması üçün 16 bitli registr tələb olunur. Hər
bir oyma 8 bitli registrdir. Arakəsmə daxil olduqda prosessorun
bütün registrlərinin stek göstəricisindən başqa, tərkiblərini
stekdə qorumaq olar. 8 bitli registr üçün stekin bir baytı
kifayətdir, 6 bitli registr üçün isə stekin iki baytı istifadə
olunur. Stek göstəricisinin tərkibini yadda saxlamaq tələb
olunmur, onun vəzifəsi stekin ilkin ünvanını yadda saxlamaqdır.
Stek
göstəricisi proqram hesablayıcısı ilə paralel qoşulur. O
proqram hesablayıcısı kimi ünvan şininə 16 bitli ünvan verə
bilər. Ünvan şinindəki ünvan stek göstəricisinin tərkibi
olur. Nəzərə almaq lazımdır ki. Stek göstəricisi stekin ilkin
ünvanını göstərir. Prosessorun registrlərinin
tərkibindəkilərinin qorunmasının necə təşkil edildiyinə
baxaq.
Tipik
iki fazlı 8 bitli prosessorda 9 registr ola bilər (şəkil 2).
Proqram hesablayıcısının 16 bitli registrləri indeks registrləri
və stek göstəricisini qeyd edək. Registrin yarısının böyük
hissəsində böyük bitlər, kiçik yarısında isə kiçik bitlər
yerləşdirilir. Baxılan registr aşağıdakı registrlərdən
ibarətdir.
-iki
A və B akkumlyatoru
-proqram
hesablayıcısının böyük və kiçik baytlar
-stek
göstəricisinin böyük və kiçik baytları
-indeks
registrinin böyük və kiçik baytları
-8
bitli şərti kod registri CCR.
Proqram
yerinə yetirildiyi zaman registrlərin tərkibini təyin edir. Qurğu
prosessora arakəsmə biti ötürdükdə və arakəsmə biti
maskalanmadıqda, prosessor emal etdiyi proqramı dayandırmalı və
arakəsməyə xidmət etməlidir. Arakəsmə prosedurunun yerinə
yetirilməsində prosessorun registrləri tələb olunur. Cari maşın
dövrünün sonunda prosessor arakəsməyə xidmət etməyə
başlayır.
Şəkil
2.
Prosessor
registrlərinin tərkibindəkilərini qorumaq üçün prosessor stek
göstəricisinin bitlərini ünvan şininə verir və birinci baytı
seçir. Bundan sonra prosessor steka baytları yazmağa keçir. İlk
növbədə o verilənlər şininə CCR registrinin bitlərinə
yerləşdirir və onları birinci baytda saxlayır. Bundan sonra stek
göstəricisinin dekrementi yerinə yetirilir və bu ünvana əsasən
A akkumlyatorun tərkibindəkilər 510 ünvanına yazılır, B
akkumlyatorunun tərkibindəkilər – 509 ünvanına, indeks
registrinin böyük bir hissəsi – 508 ünvanına, indeks
registrinin kiçik yarım hissəsi – 507 ünvanına, proqram
hesablayıcısının böyük yarım hissəsi – 506 ünvanına və
proqram hesablayıcısının kiçik yarım hissəsi – 505 ünvanına
yazılır.
Arakəsmə
siqnalına xidmət qurtardıqdan sonra prosessor dayandırılmış
proqrama qayıtmağa hazırdır. Bunun üçün stekin tərkibindəkilər
registrlərə qaytarılmalıdır. Stek göstəricisində son ünvan –
505 vardır. O ünvan şininə köçürülür və proqram
hesablayıcısının kiçik yarım hissəsi registrlə hesablanır.
Stekə yazılmış son bayt birinci çıxardılır. Stek
göstəricisinin inkrementi aparılır və onda 506 ünvan yaradılır,
prosessor hesablama aparır və proqram hesablayıcısının böyük
yarım hissəsi registrə qaytarılır. Stek göstəricisinin
inkrementi və hesablama o vaxta kimi aparılır ki, prosessorun
registrinə bütün yeddi bayt qaytarılsın.
Stekə
daxil edilmə, çıxarılma mürəkkəb göründüyünə baxmayaraq
prosessor bu əməliyyatları asanlıqla yerinə yetirir. Proqramın
yerinə yetirilməsi zamanı stekə müraciət bir neçə dəfə
aparılır. Stek göstəricisində daxil edilmə və çıxarma
əməliyyatları proqram hesablayıcısı kimi fəaliyyət göstərir.
12.
Əmr registri. Əmr sistemləri.
Əmir
registrini giriş registri və əmir deşifratoru hesab etmək olar.
Lakin onlar müxtəlif sxemlərdir. Giriş registri verilənlər
kontaktına və sistemli verilənlər şininə qoşuludur. Bu
registirə ancaq verilənləri daxil etmək olar.
Yaddaşda
proqram əməliyyat kodlarəndan və sonrakı operandlardan
ibarətdir. Operandlar giriş bufer sxemlərinə istiqamətlənir və
onlar öz növbəsində prosessorun daxili verilənlər şini ilə
əlaqəlidir, giriş – çıxışı təmin edirlər.
Əmir
registri və giriş- çıxış buferi tristabil sxem kimi təşkil
edilmişdirlər. Əməliyyat kodları yüksək oxunmaz səviyyəli
kodlar olduqları üçün giriş – çıxış buferinə daxil
olmurlar və eyni zamanda operandlar əmr registrinə daxil olurlar.
Prosessorun əmrlərinin hesablanmasına baxaq.Yaddaşda proqramın
baytları ciddi qaydada yerləşmişdir. Birinci əməliyyatın bayt
kodu yerləşmişdir və ondan sonra operandın baytı və ya
baytları yerləşdirilir. SYQ və YSYQ proqramları zahirən
eynidir. Prosessor onlara müraciət edir və bir- bir baytları
hesablayır.
Prosessor
proqram sətrini proqrama uyğun hesabladıqda üç element
seçilib-qoşulur: giriş əmr registri, operandın giriş buferi və
çıxış verilənlər buferi.
Əməliyyat
kodu oxunarkən əmr registrinin girişi qoşulu vəziyyətdədir.
Əməliyyatın kodu daxil edildikdə və operand oxunarkən əmr
registrinin girişi açılır və səkkiz buferi qoşulur, çıxış
buferləri yüksək oxunma səviyyəyə keçirilir. Əgər əmrdə
yazılır ki, çıxış buferlərinə icazə verilir, giriş
buferləri yüksək oxunmaz vəziyyətə keçir.
Əmr
registri ancaq əməliyyat kodlarına münasibəti olur və bu
prosessorun əmr sistemini təyin edir.
Prosessor
əmri yerinə yetirən zaman əməliyyat kodu yaddaşdan əmr
reqistrinə yüklənir. Operandalar verilənləri təqdim edirlər,
hansıları ki, prosessor əmrə uyğun emal etməlidir. Əməliyyat
kodları akkumlyatora və digər registrlərə məlumat verir ki,
verilənlər üzərində hansı əməliyyatlar aparılmalıdır.
Adətən
8 bitli prosessorda əməliyyat kodunda bayt 256 kombinasiyanın
yaradılmasına imkan verir ki, 256 əmrin tətbiqi mümükündür.
Təcrübədə 75 əmrin olması kifayətdir. Əmrlərin çoxu bir-
birinə oxşardır, lakin müxtəlif registrlər məşğul edilməsi
və ünvanlaşdırma rejimləri ilə fərqlənirlər. Baza əmrlərinin
sayı20-yə qədərdir.
Əmr
sistemləri.
Prosessorun
əmrləri 3 ümumi növə ayrılırlar. Birinci növ əmrlərə
prosessorun reqistrləri ilə yaddaş arasında verilənlərin
ötürülməsi əmrləridir. Belə əmrlərə - yüklənmə əmrləri
(Load), qoruma (Store), göndərmə (Move) və ötürmə (Transfer)
aiddir.
Prosessorun yaddaş kartında registrlər çoxdur. Hər hansı baytın
ötürülməsi üçün xüsusi əməliyat kodu tələb olunur və bu
səbəbdən əmr sistemində çoxlu bu tip əmrlər var. Proqramlarda
belə əmrlərə ümumi işin 75% -i düşür.
İkinci
növ əmrlərə elə əmrlər aiddir ki, akkumlyatorda operandların
emalını yerinə yetirsinlər. Onlar hesabi və məntiqi
əməliyyatları yerinı yetirirlər və həmçinin sürüşmə,
inkrement, atılma və əlavə əməliyyatlarını təmin edirlər.
Üçüncü
növ əmrlər, elementlə yox ünvanlaşma ilə bağlıdır. Onlara
şərsiz və şərti keçid əmrləri, çağırış, qaytarma və
dayanma əmrləri aiddir. Bu əmrlər və avtomatik proqram
hesablayıcısının inkrementi prosessorun yaddaş katrından düzgün
müraciətini təmin edirlər.
Ümumi
əmrlərin sayı 75- ə yaxındır və bu səbəbdən 175 əməliyyat
kodu 8 bitli prosessorda təşkil etmək olar.
13.
16 bitli prosessorlar. Ünvanlaşdırma.
Ümumi
təsnifat.
Ümumiyyətlə
kompüterlər 8,16 və 32 bitli kimi təsnif edilir və xətlərin
sayina uygun verilənlər şini kimi bütün ünvan oymalarina
birləşirlər.Verilənlər şini iləəmrlər və verilənlər
proqramlarin yerinə yetirilməsi üçün ötürülür. 8 bitli
kompüterlərdə verilənlər şini 8 naqilli, 16 bitli isə 16
naqilli olur. 16 bitli kompüterin 16 naqili ilə eyni zamanda iki
bayt öyürülür və söz adlanir, 8 bitli kompüterdə isə bir
bayt ötürülür. Şəkil.1- də bayt və sözün prosessorundan
oymalara ötürülməsi göstərilmişdir.
16
bitli kompüterdə 8 bitli ilə müqaisədə yaddaş oymalarin ölcüsü
iki dəfə artirilmisdir. Adatən kompüterlərin yaddaşlarında
dinamiki YSYQ mikrosxemlərdən, istifadə edilir. Məsələn tərkibi
64kx1 təşkili əsasinda. Şəkil.2.
Belə
16 bitli verilənlər şininə malik 16 mikrosxemlərdən istifadə
edildikdə prosessor eyni zamanda eyni biti bütün mikrosxemlərlə
ötürə bilər.
8
bitli kompüterdə də eyni analorji dinamiki YSYQ mikrosxendən
istifadə etmək olar. 16 bitli mikroprosessorla ünvanlaşdirilan
bitlərin sayi 8 bitli mikroprosessorla müqayisədə iki dəfə
çoxdur və eyni zamanda sinxronlaşdirici tezliyi sabit salmaqla
verilənlərin ötürülmə sürəti iki dəfə avtomatik çoxalir.
Ünvanlaşdirma
İstesal
edilən 16 bitli prosessorlarda eyni zamanda 16 bitli məlumat 16
bitli verilənlər şini ötürür, lakin onlarin ünvan şinlərinin
ülçüsü müxtəlivdir. Adətən 8 bitli kompüterdə verilənlər
şini 8 xətdən, ünvan şini isə 16 xətdən ibarətdir. Analoji
olaraq belə fikir yaranir ki, 16 bitli prosessorlarda 32 ünvan
xətdindən istifadə edilməlidir. 32 naqilin olmasi prosessorun
birbaşa yaddaşa müraciət etməsinə hüdudsus imkanlar yaradir.
8
bitli kompüterdə 16 ünvan xətti vardir ki, prossesorun 64k
birbaşa ünvanlaşmasina imkan verir. Ünvavlaşdirma üsullari
mövcuddur ki, xüsusi mikrosxema ünvan xətlərinin sayini
artirilmasina imkan verir.
Ünvanlaşma
xətlərinin
sayı
|
8
bitli oymaların
sayı
|
16
17
18
19
20
21
22
23
24
.
.
.
32
|
64k
128k
256k
512k
1024k
2048k
4096k
8192k
16Mbayt
.
.
.
4Qbayt
|
8
bitli prosessorda xətlərin sayini 16 olmasi üçün xüsusi
mikrosxemlər tədbiq edilir. 16 bitli prosessorlar ünvan xətləri
32 bitli proqram hesablayicisindan birbaşa 4 milyard oymaqa
ünvanlaşdirmaq olar.
14.İNTEL
8088/8086 mikroprosessoru.
IBM
PC/XT və bu sinfə aid kompyuterlərdə 8088 və 8086 prosessorlar
istifadə edilir. Bu tip prosessorlar İntel şirkəti tərəfindən
və müxtəlif indekslərlə digər şirkətlər tərəfindən
istehsal edilir. Bu mikrosxemlər daxili qurluşları və
kontaktlarının funksiyaları ilə fərqlənirlər, lakin onların
əmr sistemləri eynidir (şəkil 1). Hər iki prosessorun
kontaktlarının ayrılması göstərilmiş və onlar DİP tipli
korpuslarla 40 kontaktlı kimi istehsal edilir.
Şəkil1
Prosessor
8086 16 verilənlər (kontakt 2-16 və 39) ibarətdir və onlar ünvan
və verilənlər şinində istifadə edilir. Prosessor 8088-də
səkkiz verilənlər xəttindən (kontakt 9-16) təşkil edilir. İlk
baxışdan elə görünür ki, prosessor 8088 8 bitli və prosessor
8086 16 bitlidir, lakin prosessor 8088 16 bitlidir. Prosessorun 16
bitli kimi təşkil edilməsinə və istifədəsində 16 bitli yaddaş
registrinə iki dəfə qoşulma baş verir və hər qoşulmada 8 bit
məlumat ötürür.
Verilənlər
şinindəki fərqdən başqa 8086 və 8088 tipli prosessorlarda digər
fərqlənmələr yoxdur. Kənar mühütin komponentləri ilə əlaqə
üçün eyni tipli ünvan siqnallardan, verilənlərdən və
idarəetmədə istifadə edilir.
Hər
iki prosessor 20 ünvan xəttindən A-19-A-0 ibarətdir ki, bu da
1048576 baytın birbaşa ünvanlaşdırılmasına imkan verir.Ünvan
fəzasını eyni ilə iki baytlı registrlərlə təsvir etmək olar
və bu səbəbdən 8088 və 8056 tipli prosessorlarla birbaşa 524288
söz ünvanlamaq olar.
8088/8086
tipli prosessorlar öz tətkibində 14,16 bitli registrlərdən
təşkil edilirlər (şəkil 2).
Şəkil
2
8088/8086
tipli prosessorlar 20 ünvan xəttindən ibarətdir və 1Mbayt
ünvanlaşdırmağa malikdirlər, 8 bitli prosessorlar isə 16 ünvan
xəttindən ibarətdir 64Kbayt ünvanlaşdırmağa malikdir.
8088/8086 tipli prosessorların 8 bitli prosessorlardan əsas
üstünlüyü elə bundadır və onlar 16 bitli presessorlar kimi
hesab edilir.
8088/8086
tipli prosessorların sinxronlaşma tezliyi 4- dən 8Mhs kimidir, 8
bitli prosessorlarda 1 və ya 2 Mhs olur və bu səbəbdən 8088/8086
tipli prosessorlar nəzərə çarpacaq dərəcədə sürətlə
işləyirlər.
8088/8086
prosessorların daxili registrləri bir neçə qrupa ayrılır:
akkumlyator, verilənlərin emalı qrupu, göstəricilər və
indekslər, seqment registrləri. Prosessorun proqdam modeli şəkil
2- də göstərilmişdir. Akkumlyator qrupu, göstəricilər və
indekslər ümumi vığəzifəli registrlər qrupuna birləşirlər.
Akkumlyator qrupunun hər bir 16 bitli registrləri iki ayrı-ayrı
ünvanlaşdırılmış 8 bitli registrlərdən təşkil edilmişdir.
Akkumlyator
qrupuna baza hesablayıcı və verilənlər registrləri daxildir.
Onlar iki 8 bitli yarım hissələrdən ibarətdir. Ümumiyyətlə
bir çox əmrlərdə bu registrlər biri-birini əvəz edəndirlər,
lakin bəzi əmrlər müəyyən registrləri təyin edirlər. Qalan
dörd ümumi vəzifəli registrlərmüəyyən məqsədlər üçün
istifadə edilir. Stek göstəricisi stekin 16 kiçik ünvan bitindən
və qalan dörd büyük bit isə seqment reqistrindən götürülür.
Baza göstəricisi, mənbə indeksi və alıcı indeks registrləri
20 ünvan bitindən 16 ünvan bitini 1 Mbayt yaddaşa ünvanlaşdırmağı
təmin edir. Mənbə və ya baza göstəricisi ilə alıcının
indeksinin toplanmasına o zaman icazə verilir ki, son ünvanın
alınması mümkün olsun.
8088/8086
prosessoru çevik ünvanlaşmaya malikdir.
Nəzərə
almaq lazımdır ki, 8 on altı bitli registrlər bir çox
əməliyyatlarda ümumiyyətlə ümumi vəzifəli registrlər kimi
istifadə edilir. Bu registrlərdə verilənləri ötürmək,
toplamaq, çıxmaq, sürüşdürmək, artırmaq və bir vahid
azaltmaq və s. mümkündür.
Dörd
seqment registri ümumi istifadə üçün nəzərdə tutulmamışdır,
lakin bəzzi əmrlər onların tərkibinin dəyişməsinə səbəb
ola bilər. Bu registrlər 1 Mbayt ünvanlaşma fəzasını təmin
edir və 16 bitli seqment ünvanından ibarətdir.
İNTEL
8086 mikroprosessoru.
1978-ci
ildə Intel firması tərəfindən layihələndirilən Intel 8086
MP-nin aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır:
- 16 bitli verilənlər üzərində əməliyyatlar y/y-lir;
- Bir prosessorlu və çoxprosessorlu rejimlərdə işləmək üçün aparat təhcizatı öz strukturunu dəyişə bilir;
- Intel 8087 soprosessoru ilə birgə işləmək imkanına malikdir;
- Operativ yaddaşın (RAM) seqmentli təşkili dəstəklənir;
- 20 bitli ünvan şini 1 MB həcmində fiziki yaddaş qoşmağa imkan verir;
- Ünvan və verilənlər şini multipleksləşdirilmişdir.
Intel
8086 MP-nin blok-sxemi çəkil 1-də verilmişdir.
Şəkil
1. Intel 8086 MP-nin blok-sxemi.
MP-nin
stukturuna əməliyyat, şinli interfeys və idarə qurğuları
daxildir.
İdarə
qurğusu əmrlərin növbə ilə y/y-sini təmin edir.
MP-yə
qoşulan operativ yaddaş (RAM) seqmentlərə bölünür, məlumatın
ünvanı 4 bitli seqment nömrəsindən və 16 bitli seqment daxili
ünvan kodundan (sürüşmə kodundan) ibarət olur. Seqmentin
məlumat həcmi kB, seqmentlərin sayı -dır.
Registrli
yaddaş blokuna 14 ədəd ümumi təyinatlı registrlər (ÜTR)
daxildir. İşçi tezlik 5-10 MHs- dir.
MP-in
yarımkeçirici kristalı n-MOSFET texnolojiyasından istifadə
etməklə 5,5x5,5 mm ölçülərdə yaradılmışdır. Kristalın
düzbucaqlı gövdəsinin çıxıntıları 40 ədəd olmaqla 2 qarşı
tərəflərdə yeləşdirilmişdir (şəkil 2).
Şəkil
2.
İNTEL
8088 mikroprosessoru.
İntel
8088
modeli daxili arxitekturuna görə 16 bitli MP-lar ailəsində daxil
olmasina baxmayaraq xarici verilənlər şini 8 bitli dir. Odur ki, 8
və 16 bitli mə‘lumati emal edə bilir. Proqram səviyyəsində
İntel
8086
ilə, texniki imkanlarına görə 8
bitli MP-lər ilə uyğun gəlir.
İntel
8088
MP-nin daxili strukturu şəkil 3.2- də verilmişdir. Ünvan və
verilənlər şini multipleksləşdirilmişdir. 20 bitli ünvan kodu
1 MB- a qədər fiziki yaddaşı ünvanlaşdırıla bilir və 24 ədəd
müxtəlif ünvanlaşdırma üsulları tədbiq edilmişdir.
Reqistrlər
blokuna hər biri 16 bitli olmaqla 14 ədəd registrlər daxildir.
Şəkil
3.Intel 8088 MP-nin blok-sxemi.
15.Prosessor
8088/8086 əmr sistemləri.
Əmrdə
operandlar, ünvanlar və sürüşmələr yerləşdirilə bilinirlər.
Bu əmrlərlə tanış olaq (şəkil 1). Şəkildə uzunluğu 1- dən
6 bayta qədər olan əmrlər göstərilmişdir. Əmrdə baytların
sayı onun tərkibindən asılıdır. Əmr baytları əməliyyat
kodundan, ünvanlaşma rejimlərindən təşkil edilə bilinərlər.
8086/8088
prosessorunda əməliyyat uzunluğu 8 bitdir, həmişə birinci
baytda yerləşir və əmrlə y/y-lən əməliyyatı təyin edir.
Məsələn MONE (ötürmək), ADD (toplamaq), YUMR (keçmək). İkinci
bayt, əgər o varsa, ünvanlaşma rejimini iki bitli MOD və üç
bitli R/M təyin edir.
Intel
şirkəti istehsal etdiyi prosessorlsda tətbiq edilən 135 əmri 7
qrupa ayırmışdır: verilənlərin ötürülməsi əmrləri, hesabi
əmrlər, məntiqi əmrlər, idarəedici əmrlərin ötürülməsi,
zəncirvari əmrlər, prosessorun arakəsmə və idarəedici əmrləri.
Əmrin
y/y-sində prosessorun bütün registrlərindən istifadə edilir.
Biz artıq ümumi vəzifəli reqistrlərdən, seqment registrlərindən
danışmışdıq, lakin bayraq registrlərinə baxmamışdıq. Bayraq
registrləri bir çox əmrlərin y/y-sində istifadə edilir. Əmrin
y/y-si zamanı registrdə bir və ya bir neçə bayraq öz
vəziyyətini dəyişir. 8088/8086 prosessorunda 16 bitli bayraq
registrində 9 bit istifadə edilir. Bayraq registri aşağıda
göstərilmişdir. Onun daxili 9 bayraqdan ibarətdir.
- C – keçid bayrağı.
2
P – paritet (cütlük) bayrağı.
4
A – köməkçi keçid bayrağı
6
Z – sıfır bayrağı.
7
S – işarə bayrağı.
8
T – pusku bayrağı.
9
(trassirovka).
I
– arakəsmənin icazə bayrağı.
10
D – istiqamət bayrağı.
11
Q – daşma bayrağı.
Verilənlərin
ötürülməsi əmrləri
operandlar üzərində heç bir əməliyyat aparılmasını təmin
etmir. Operandlar sadəcə olaraq mənbədən (Source) qəbilediciyə
(Destinaton) göndərilir (daha dəqiq desək, sürəti köçürülür).
Mənbə və qəbuledici prosessorun daxili registrləri, yaddaş
xanaları və ya daxiletmə/xaricetmə qurğuları ola bilər. Bu
halda HMQ-dan istifadə olunmur.
Hesab
əmrləri
toplama, çıxma, vurma, bölmə, 1 vahid artırma (inkrementləmə),
1 vahid azalma (dekrementləmə) və s.əməlləri icra edirlər. Bu
əmrlər üçün 2 giriş operandları tələb edilir. Əmrlər bir
çıxış operandı formalaşdırır.
Məntiq
əmrləri
operandlar
üzərində məntiq əməllərini məsələn, məntiqi VƏ, məntiqi
VƏ YA, istisnaedici VƏ YA YOX, boşaltma (təmizləmə), inversiya,
müxtəlif
Şəkil
1. Əmrin uzunluğu 1- dən 6 bayta qədər olur, birinci baytda
həmişə kod əməliyyatı olur.
sürüşdürmə
(sağa, sola, hesabi sürüşdürmə, dövrü sürüşdürmə)
əməliyyatlarını y/y. Bu əmrlər bir və ya iki giriş operandı
üzərində icra edilir, nəticə isə bir çıxış operandında
olur.
Keçid
əmrləri
əmrlərin
ardıcıl icra edilməsinin adi qaydasını dəyişdirmək üçün
təyin olunmuşdur. Onların köməyilə altproqramlara keçid,
onlardan geri qayıtma, mümkün olan müxtəlif dövrlər, proqramın
budaqlanması, proqramın bəzi fraqmentlərinin buraxılması və
s.y/y.
Keçid
əmrləri həmişə əmrlər sayğacının tərkibini dəyişdirir.
Şərti və şərtsiz keçid əmrləri vardır. Bu əmrlər
informasiyanın emal edilməsi üçün mürəkkəb alqoritmlərin
tərtib olunmasına imkan verir.
Müxtəlif
prosessorlarda əmrlər sistemi biri birindən fərqlənə bilər.
Əmrlərin sayı bir neçə yüzə çata bilər. Eyni zamanda RISC
prosessorlarda əmrlərin sayı az olur.
16.
8088 tipli prosessorun kontaktlarının ayrılması.
Kompüter
IBM bütün PC tipli işləməyə tələb olunur. LOCK əmri (şinin
qpanması prefiksi) xüsusi registrin seçilməsi hallarında tətbiq
edilir. İBM tipli kompüterlər baza maşını kimi məlumdurlar.
8088 tipli prosessorun kontaktlarının ayrılması şəkli aşağıda
verilmişdir.
Şəkil
1.
Səkkiz
verilənlər xətti D7-D0 16 bitli verliş üçün, iki qəbula
səkkiz bitlə, multipleksləşir. 8088 tipli prosessorlarda şini 16
xətdən, D15-D0 ibarətdir. Hər iki prosessorda bəzi ünvan
xətləri verilənlərin ötürülməsi üçün, məsələn,
prosessor 8088 bu xətlər A7-A0, tətbiq edilir.
İyirmi
ünvan xətti A19-A0 kontaktlar 35-39 və 2-16 çıxarılmışdır.
Verilənlər xətti D7-D0 kontaktlarının 9-16-na, A7-A0 xətlərinə,
ayırırlar. Müxtəlif zamanlarda bu xətlərlə ünvanlar və
verilənlər ötürülürlər.
Prosessor
8088 ayrıca çıxış hesablama və yazı siqnalları (kontakt
32-PD, kontakt 29-WR) mövcuddur. Hər iki siqnal yüksək səviyyədə
passivdirlər, hesablama və yazı tələb olunduqda aktivləşirlər.
Aşağı səviyyəli siqnalda RD prosessor yaddaşın ünvan
oymasındakıları hesablayır. WR çıxışında yüksək səviyyə
qalmaqla WR aşağı səviyyəli siqnalında RD çıxışında yüksək
səviyyəyə təsir edir və prosessor oymalara verilənləri yazır.
Kontakt
25- ə ALE (Address Latch Enable) ünvan siyirməsinin icazə siqnalı
çıxarılmışdır və o yüksık gərginlik səviyyəsində
aktivdir. Yüksək səviyyəli ALE siqnalı daxil olmayınca ünvan
uyğun kontakta çıxarılmır. Daha bir 10/M çıxış siqnalı
yaddaş və giriş-çıxış qurğularına müraciət
müxtəlifləşdirir. Yaddaş oymasını ünvanlaşdıran zaman
maniəsiz yaddaşa ötürülür, giriş-çıxış qurğusuna bu halda
bitləri ünvanlaşdırmaq olmaz. Yüksək səviyyəli siqnalda 10/M
yaddaşa ünvanlaşdırma olmaz və ünvan bitlərini giriş-çıxış
qurğusu qəbul edir.
Giriş
siqnalı MN/MX (kontakt 33) prosessoru minimal və maksimal iş
rejimlərini təyin edir. Şəkil 1- də bızi siqnallar, dırnaq
içində göstərilənlər maksimal rejimə, adi işarəli isə
minimal rejimə aiddirlər.
8088/8086
tipli prosessorda iki iş rajimi müxtəlif sistemlərin
layihələndirilməsinə hesablanmışdır. Minimal rejim yeganə
8088 prosessoru kompyütürlər isə (soprosessorsuz) təyin
edilmiişdir. Minimal rejim üçün 33 kontaktına +5V gərginlik
qoşulur. Bu halda siqnallar (şəkil 1) mötərizəsiz siqnallar
təsirlənir.
Kontakt
33 torpaqlanma dövrəsinə qoşduqda prosessor maksimal rejimə
keçir və bəzi siqnalların funksiyaları dəyişir. Bu rejimdə
prosessor 8088 digər prosessorla işləyə bilər, məsələn bir
çox İBM PC soprosessor 8087 ilə birgə işləyir və rəqəm
hesablamalarını bir qədər sürətləndirir.
Maksimal
rejimdə prosessor 8088 böyük miqdarda müəyyən sahələrə
istiqamətləndirilmiş soprosessorla işləməyə malikdir.
Prosessor
8088 minimal və maksimal rejimləri sonralar ixtira edilmiş 80286
və 80386 prosessorların ilkinləri idilər və onların
unversallığını təmin etmişdirlər.
17.
Prosessor 68000. Əmr sistemləri.
Dünyada
Apple şirkəti Motorola 68000 ailəsinə aid 16 bitli prosessorların
standartını təyin etmişdir. DIP korpuslu 68000 prosessoru 64
kontaktla təşkil edilir (şəkil 1). Kontaktların syının
artırılması ünvan xətlərinin sayının artırılması ilə
bağlıdır. Prosessorun daxilində ünvan registrləri 24 bitin
ünvanlaşdırılmasında istifadə edilir və bu 16 Mbayt birbaşa
ünvanlaşmasına imkan yaradır. 8088-də cəmi 20 bit ünvan vardır
ki, 1 Mbayt ünvanlamağa imkan yaradırdı. əlavə 4 ünvan biti
prosessor 68000-da ünvan fəzasını 16 dəfə genişləndirir.
Faktiki
olaraq 68000 tipli p-larda ünvan registrlərinin ölçüsü 32
bitdir və ancaq A23-A0 bitləri istifadə edilir. Qalan ünvan
bitləri A31-A24 yeni prosessor ailələrində istifadə edilir,
məsələn 68020 tipli p-larda.
P-68000-n
korpusunda kontaktların vəzifəsini araşdıraq. Vcc qidalanma 14
və 49 kontaktlarına, torpaqlanma isə 16 və 53 kontaktlarına
verilir. D15-D0 verilənlər kontaktın saat əqrəbi istiqamətində.
5 kontaktdan başlayaraq 1 kontakta kimi, korpusun yuxarı
hissəsindən keçir və 64-54 kontaktlarında davam edirlər. Ünvan
kontaktları saat əqrəbi istiqamətinin əksinə yerləşdirilmişdir
və 29-48, 50-52 nömrələrində yerləşirlər. Ünvan kontaktları
A1-A23 kimi işarə edilib, xətt A0 yoxdur.
8
bitli kompyuterdə əmr uzunluğu bir bytdır, 16 bitlidə isə iki
baytdır. Bayt iki 16-lıq rəqəmlə və bu səbəbdən 8 bitli
kompyuterin əmr sistemi iki 16-lıq rəqəm kimi, 00-dan FF kimi
təqdim edilir. Belə sistemdə 256 əmr ola bilər. 8 bitli əmr
üçün dörd 16 rəqəm tələb olunur və onlar 65536
kombinasiyasını təmin edirlər (00-dan FFFF). Beləliklə, belə
sistemdə 64K əmr ola bilər (şəkil 2).
Şəkil
2.
1
64
2
63
3
62
4
61
5
60
6
59
7
58
8
57
9
56
10
55
11
54
12
53
13
52
14
51
15
50
16
49
17
48
18
47
19
46
20
45
21
44
22
43
23
42
24
41
25
40
26
39
27
38
28
37
29
36
30
35
31
34
32
33
18.
Registrlərin və yaddaşın formatları.
68000
prosessoru üçün yaddaş 8 bitli baytlarla təşkil edilmişdir.
Yaddaşın baza vahidi söz və ya uzun söz yox baytdır. Yaddaş
bankı 64 kbayt ünvanlaşdırılır və onun 32 baytı cüt və 32
baytı tək ünvanlardan ibarətdir.
Bir
cüt və bir tək ünvan 16 bitli yaddaş oyması yaradır. 15-8
bitləri adətən cüt və 7-0 bitləri tək ünvanda yerləşir. 16
bitli verilənlər şini hər bir oymaya qoşulmuşdur və bir tək
və bir cüt ünvanda yerləşir. Yaddaşın bir təşkili prosessora
bir və ikili bayt (sözü) və dördlü baytı (uzun sözü)
ünvanlaşdırmağa imkan verir. Baytlar düzgün təşkil
edilmədikdə prosessor ayrı-ayrı bitlərlə işləyə bilər.
Yaddaşlı
prosessorda 19
registr
işləyə bilər. Onlar akkumlyatorla,
indeksli registrlər ilə, stek göstəricisi ilə, program
hesablayıcısı ilə və 8 bitli kompyuterlərdə şərti kod
registri ilə oxşardır, lakin daha universaldır.
Səkkiz
32 bitli verilənlər
registri akkumlyator kimi
istifadə edilir və daha universaldır. Registrlər müxtəlif
uzunluqlu verilənlərlə əməliyyat aparırlar (bitlərlə,
baytlarla, sözlərlə və iki sözlə) 7-0 bitlərinə bayt kimi,
15-0 bitlərinə söz kimi və 31-0 bitlərinə ikili söz kimi
müraciət etmək olar. Verilənlər registrinin özlərinin
ünvanları, D7-D0, vardır və yaddaş kartına daxil deyil. Bütün
verilənlər registri eynidir.
Prosessorda
şərti
kod registri CCR vardır
və bütün verilənlər şərti bitlərə təsir edir. Nəzərə
almaq lazımdır ki, qalan registrlər şərti bitlərə təsir
etmir. Prosessorda yeddi 32 bitli ünvan registri A0-A6 ünvanlarında
verilənlər registri ilə oxşardır, lakin fərqlənir. İlk
növbədə ünvan registrinə baytlarla müraciət etmək olmaz, belə
ki, o sözlərlə və ikili sözlərlə işləyir (şəkil 1).
Ünvan
registrləri CCR
baytlarına təsir etmir və bu prosessorun programlaşdırılmasını
sadələşdirir. Stek
göstəricisi ünvan
registrinə aiddir və A7 ünvanına malikdir. Faktiki olaraq bu iki
stek göstəricisinin ünvanıdır. İki göstərici heç vaxt eyni
zamanda bir rejimdə istifadə edilmir və bu səbəbdən bir ünvanı
ikisi arasında bölüşdürürlər. Prosessor istifadəedici və
supervizor rejimində işləyə bilər. Adətən kompyuter
istifadəedici rejimində işləyir və supervizor rejiminə xüsusi
vəziyyətlərdə keçir.
32
bitli program
hesablayıcısı 4
Qbaytı birbaşa ünvanlaşdıra bilir. Lakin 68000 prosessorunda
ancaq 24 bitli ünvan istirak edir ki, o da 16 Mbaytı birbaşa
ünvanlaşdıra bilər (8 Mbayt cüt və 8 Mbayt tək ünvanla).
Prosessor
68000 cüt rəqəm ünvanlı sözlərlə və uzun sözlərlə tez
əməliyyat aparır. Onlar tək ünvanla başladıqda əməliyyat
yaddaşa müraciət səbəbindən yavaş yerinə yetirilir. Adətən
programlaşdırıcılar sözləri və uzun sözləri cüt ünvanlarda
yerləşdirirlər. Baytlara müraciət zamanı ünvan istənilən ola
bilər.
Yeganə
16 bitli şərti kod registri, eyni zamanda vəziyyət registri
adlanır (şəkil 2). O iki hissəyə 8 bitə ayrılmışdır. Böyük
bitlər sistemi üçün ehtiyatlaşdırılmışdır, kiçik bitlər
isə istifadəedici üçün.
Kiçik
bitlər 5 bayraqdan ibarətdir və onlar verilənlər registri ilə
qurulurlar. 68000 prosessorunda belə 4 bayraq vardır. C –
köçürmə, V – dolma, Z – sıfır, N – məxfi, X –
genişləndirici biti köçürmə bayrağına kömək edir. 68000
prosessorunda bayraqlar iki funksiya yerinə yetirirlər –
hesablama köçürməsi və programın idarə edilməsi. O bəzi
şərti keçid əmrlərində yoxlanılır. X biti hesablama
köçürməsi, C biti isə şərti keçid əmrlərini yoxlayır ki,
bu da proqramlaşdırıcıya rahatlıq yaradır.
Sistemli
baytda 8, 9 və 10 bitləri arakəsmə maskası kimi xidmət edir. 13
bit prosessorun iş rejimini göstərir: 1 – supervizor rejimi, 0 –
istifadəci rejimi. 15 Bit sazlama üçün təhkim edilib, belə ki,
onun vahidə qurulması nəticəsində prosessor trassirovka rejiminə
keçir. Əmr yerinə yetirildikdən sonra prosessor supervizor
rejiminə keçir.
Supervizor
rejimində və vahidə qurulmada, 13 bitlə progrqam hesablayıcısı
xüsusi vektor programlaşdırır ki, nəticədə prosessor
trassirovka xidmətti proseduruna keçir, bu prosedur yaddaş
oymasındakıları, registləri, bayraqların vəziyyətini göstərə
bilər.
19.
68000 prosessorunda ünvanlaşdırma rejimləri.
Prosessor
68- da 14 ünvanlaşdırma rejimləri vardır və onlar altı ürupa
bölünür: qeyri
məlum, registrli, mütləq, bilavasitə, nisbi.
Onlar 68000 prosessorunun ünvanlaşma rejiminə dolayı
ünvanlaşma
əlavə etməklə oxşardırlar.
Qeyri
– məlum ünvanlaşma.
Bu sadə rejimdə operandın yerləşdiyi yer əmrlərin minemonikası
kimi qəbul edilir. Məsələn, keçid əmri yerinə yetirilən zaman
(minemonika JUMP) hesablayıcı proqrama keçid ünvanı yüklənir.
Cədvəl 1.
Minemonika
|
Qeyri
– məlum əmrlər
|
Qeyri
– məlum registrlər
|
BRA
|
Şərtsiz
keçid
|
Proqram
hesablayıcısı
|
JUP
|
Keçid
|
Proqram
hesablayıcısı
|
JSP
|
Yarımproqram
keçid
|
Proqram
hesablayıcısı və stek göstəricisi
|
MOVE
|
Şərti
kod registri
|
|
CCR
|
Şərti
kod ötürməsi
|
Proqram
hesablayıcısı, stek göstəricisi və şərti kod registri
|
RTE
|
Xüsusi
haldan qayıtma
|
Registrli
ünvanlaşdırma.
Bu rejimdə əvvəlki rejimdən fərqli olaraq qəbuledici
göstərilir. Prosessorda bütün registrlərin öz ünvanları
vardır. 68000- da güclü MOVE ötürmə əmri vardır. MOVE
əmrlərindən biri verilənləri prosessorun bir registrindən
digərinə ötürülür. Məsələn. Assemblerləşdirilmiş əmr
MOVE D7, D6 registr P7 tərkibindəkiləri D6 registrinə ötürür
(şəkil 1).
Əmrin
tipi
Minemonika
|
Məcburi
olmayan verilənlərin uzunluğu
B
(bayt)
W
(söz)
|
Məcburi
olmayan ötürülən verilənlərin
ünvanı
|
Alıcı
|
D
(uzun söz).
Göstərilənlərdən
birini seçin. Mənasız simvol olduqda MP 68000 16 bit söz qəbul
edir
|
Mənbə
|
Məcburi
olmayan ünvanla verilənlər ötürülür
|
|
Misal
(MOV)
|
D6
|
Registr
D7 mənbə adlanır və 16 bitlə təyin edilir. D6 registri alıcı
adlanır və 16 bitlə təyin edilir. Əmr mənbənin
tərkibindəkilərini alıcıya ötürür. MOVE əmri eyni ilə 16
bitlə təyin edilir və tərkibinə əməliyyatın dəqiq mətni və
ünvanlaşma rejimi daxildir.
Mütləq
ünvanlaşma.
Bu üsul birbaşa və 68000 prosessorunun genişləndirilmiş
ünvanlaşması ilə oxşardır. Operandın ünvanı birbaşa təyin
edilir və əməliyyat kodundan sonra yerləşir. Məsələn, MOVE
minemonikasından sonra $FF23, D4 göstərmək və FF23 oymasının
tərkibindəki D4 registrinə ötürülür.
Bilavasitə
ünvanlaşdırma.
Bu rejim prosessor 6800 analoji rejimi ilə eynidir. MOVE #9,D1.
Prosessor # işarəsini ünvanlaşmanın bilavasitə rejimi kimi
qəbul edir, beləliklə, ondan sonrakı rəqəm operanddır. Operand
yaddaş oymasında # işarəsini təyin edən ikili bitlərdən sonra
yerləşir. Bu səbəbdən proqram oymasından prosessor 9 rəqəmini
verilənlər registri D1- ə ötürür.
Dolayı
ünvanlaşma.
Bu rejimdə minemonikadan sonra operandın ünvanı yox operandın
ünvanının ünvanı yerləşir. Dolayı ünvan dırnaq işarəsi
ilə göstərilir. Dırnaq daxilindəkilər operandın ünvanının
ünvanıdır. Misal olaraq MOVE (A3), D4 göstərmək olar. Şəkildə
A3 rejimində 200 və 200 ünvanlı yaddaş oyması 32F yerləşir.
Bu əmr belə y/y. Prosessor A3 rejiminə bir mənbə kimi müraciət
edir. O dırnaq daxilindəki A3 operand kimi yox, onun ünvanı kimi
qəbul edir. A3 registrində ünvan təyin edildikdən sonra
prosessor 32F operand kimi qəbul edilir. Dolayı ünvan təyin
edildikdən sonra prosessor 32F – in tərkibindəkilərini
verilənlər registri D4- ə ötürür.
Nisbi
ünvanlaşma.
68000 prosessorunda bu rejim proqram hesablayıcısı ilə bağlıdır.
Variantların birində sürüşmə sadəcə olaraq proqram
hesablayıcısı ilə toplanır, ikinci variantda isə sürüşmə və
göstərilən verilənlər və ya ünva registrinin göstəriciləri
əlavə edilir.
Nəticədə
proqram hesablayıcısında toplanmış ünvan cari
tərkibindəkilərdən yuxarı və ya aşağı ola bilər. Nəzərə
almaq lazımdır ki, dolayı ünvanlaşmada əmrdə alıcı operandı
yoxdur və ancaq mənbə ünvanı göstərilir. Verilənlər alıcısı
yoxdur. Mənbə operandı y/y- ən proqramın əvvəlidir.
20.Yeni
çox bitli prosessorlar. Prosessor 80286.
Intel
80286
MP 1983- cü ildə 8086 arxitekturu təməlində yaradılmışdır.
Əvvəlki MP- dən fərqli olaraq çox məsələli əməliyyat
sisteminin (ƏS) imkanları aparat səviyyəsində
gerçəkləşdirilmişdir. Operativ yaddaşın idarəsi və ona
müraciət mexanizmləri təkmilləşdirilmiş və MP- nin
strukturuna əlavə registrlər daxil edilmişdir. MP real və
virtual ünvan rejimlərində işləyə bilir.
Real
rejimdə o prosessorlar 8088/8086 və ya 80188 emulyasiya edir.
Virtual ünvanlı qorunma rejimində prosessor 80286 adi
vəziyyətdədir və özünün bütün ləvazimatından istifadə
edir. "Virtual" sözü aşağıdakı mənaya malikdir. İki
növ ünvan fəzası vardır – fiziki və virtual. Fiziki fəza,
fiziki yaddaş mikrisxemləri ilə məşğul edilmiş ünvanı
açıqlayır. Virtual fəza isə elə ünvanları açıqlayır ki,
fiziki mikrosxemlərlə məşğul olub olmamasına baxmayaraq, onlara
prosessor müraciət edə bilir. Intel
80286 –nın
daxili strukturu şəkil 1- də verilmişdir.
Ünvanın
hasil edilmısi qurğusuna seqmentin başlanğıc ünvanının
təyini, sürüşmə kodunun (nisbi ünvan) formalaşması və icraçı
ünvanın hasil edilməsi blokları daxildir. Şinli interfeys
qurğusunda məlumatın ötürülmsinin təşkili, şinlərin idarəsi
və ünvan növbəsi blokları vardır. Əməliyyat qurğusuna 16
bitli ədədlər üzərində əməliyyatlar y/y-lən HMQ, registrli
blok, bayraqlar registri və idarə bloku daxildir. Əmirlərin
deşifratoru qurğusunda əmr kodunun deşifratoru və deşifrə
edilmiş əmrlər növbəsi vardır. Verilənlər şini 16, ünvan
şini isə 24 bitlidir. 16 MB həcmdə olan operativ yaddaş
sahəsinin ünvanlaşdırılması mümkündür. Bu yaddaş hər
birinin həcmi 64KB olan seqmentlərə bölünür. Giriş/çıxış
üçün ünvanlaşdırılan yaddaş həcmi 64KB-dir. İcraedici ünvan
kodunun tapılması üçün 32 bitli ünvan göstəricisindən
istifadə edilir. Seqment daxilindəki ünvan əmrdəki sürüşmə
kodunun. Baza registrlərinin və indeks registrinin məzmunları ilə
təyin edilir. Yaddaşın virtual ünvan kodu 30 bitli ünvan
göstəricisi ilə tapılır.
Registrlər
blokundakı ümumi təyinatlı registrlərin sayı 19- dur.
Əməliyyatların yerinə yetirilməsinin orta sürəti 2 mln.
əməl./san., lokal şinlərin məlumatı otürmə 8-12 MB/s- dir.
MP- nun işçi tezliyi (4-12) MHs- dir.
Virtual
ünvan rejimində 32 bitli ünvan göstəricisi dolayı ünvanlaşdırma
üçün istifadə edilir. Ünvan sülüktoru vasitəsilə əvvəlcə
seqmentin deskriptorunun ünvanı təyin edilir. Seqment
deskriptorunda bu məlumatlar verilir: seqmentin 24 bitli baza
ünvanı, seqmentin ölçüsü və tipi, axtarılan seqmentin
yaddaşda olması əlaməti, xidməti məlumat. Ünvanın
virtuallaşması çoxməsələli rejimdə 4 məsələnin eyni zamanda
həll etmək imkanını yaradır. İntel
80286 MP-nun
yarımkeçirici kristalı n-MOSFET texnologiyasından istifadə
edilməklə gerçəkləşdirilmişdir. Bu MP fərdi kompyüterlərdə,
MP sistemlərində və avtomatik layihələndirmə sistemlərində
tətbiq edilmişdir.
21.Proqramlaşdırıcınin
registrləri.
Yada
salmalıyıq ki, fəza iki hissəyə bölünür: onlardan birində
kod
və tətbiqi proqramların
verilənləri, ikincidə isə əməliyyat
sisteminin proqramları
yerləşir. Belə təşkil prosessorun reqistrlərində əks
etdirilir. Ayrıca reqistr yıgımı vardir ki, onlardan biri tətbiqi
proqramlaşdırıcılar, ikincisi isə əməliyyat sistemini yaradan
istifadəedicilər üçün tətbiq edilir. Prosessor 286R-rejimində
işləyən zaman əməliyyat sisteminin reqistrləri nəzərə
alınmır. Lakin P-rejimində iş zamanı sistem proqramlaşdırıcıya
bütün reqistrlər imkanlıdır. Tətbiqi proqramlaşdırıcı hətta
P-rejimində ƏS- nin reqistrlərindən istifadə edir. Tətbiqi
proqramlaşdırıcılar üçün 14 reqistr vardır və onlar
prosessor 8086 ilə eynidir. Sistem proqramlaşdırıcı üçün beş
əlavə reqistr nəzərdə tutulub (şək.1). Bu səbəbdən sistem
proqramlaşdırıcının imkanlıgında 19 reqistr vardır.
Sistem
proqramlaşdırıcı beş reqistrin köməyi ilə kompyüteri tətbiqi
proqramların yerinə yetirilməsi üçünhazırlayır. Sistem
reqistri multiməsələni və böyük ünvan fəzalı P-rejimini
idarə edir.
Birinci
növbədə prosessoru P-rejiminə keçid üçün hazırlamaq
lazımdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, soyuq qorunmadan və ya
restartdan sonra prosessor 286 xüsusi P-rejimindən əvvəl,
R-rejimində işləyir.
Əvvəl
qlobal diskretlər cədvəli GDTR reqistrini və IDTR arakəsmə
deskriptor cədvəl reqistrini inisializasiya etmək lazımdır.
Sonra maşının MSW vəziyyət sözü reqistri inisializasiya edir.
MSW reqistrində PE müdafiyəsi üçün icazə biti vardır.
Kompyüter bu bitin vahidə qurulmasından sonra həmin an P-rejiminə
keçir.
Prosessor
286 P-rejiminə keçdikdən sonra məsələnin yerinə yetirilməsi
başlayır. Bir məsələnin həlli üçün yerinə yetirilən
əməliyyatlar kifayət edir. Multiməsələnin reallaşması üçün
həm də TR məsələ reqistri və lokal deskriptor LDTR cədvəlinin
reqistri inisializiyasiya edilməlidir. Prosessor 286 P-rejimində
işləmək üçün tətbiq edilir. İnisializiyasiyadan sonra sistem
reqistrlərini yaddan çıxarmaq olar. 14 tətbiqi reqistrlərə iş
o qədər də sadə deyil. Nəzərə almaq lazımdır ki, 14 tətbiqi
reqistr prosessor 8086 reqistrləri ilə eynidir. Bundan əlavə, 8
ümumi təyinatlı akkumlyator tipli 16 reqistrlər mövcuddur.
Adətən onlarda hesabı və məntiqi əmrlərin operandları qorunur
və emal edilir. Onlardan çoxu bir-biri ilə əvəz edilir, bayt və
sözlərlə əməliyyat aparırlar.
Beş
ümumi reqistrlər BX, Sİ, Dİ, BP və SP ünvanları və
verilənləri qoruya bilərlər (şək. 2). Ünvanlaşma üçün BX
reqistrinə sürüşmə verilənlər seqmentinə uygun yerləşdirilir.
Seqment-yaddaşda reqistrlər çoxlugudur ki. verilənləri və
ünvanları özündə saxlaya bilərlər. Bu səbəbdən seqmentlər-
verilənlər seqmenti və ünvanlar seqmenti adlanır. İndeks
reqistrləri Si və Dİ eyni ilə seqmentdə yadda saxlanılmanın
sürüşdürülməsində tətbiq edilir. Stek göstəricisi reqistri
SP və baza göstəricisi BP stek seqmentində sürüşmə vardır.
22.
32 bitli 68020 prosessoru
Prosessor
68020 32 bitlidir və 68000 prosessorunun inkişaf edilmiş
nümunəsidir. Prosessor ünvan reqistri 32 bit uzunluga malikdir.
Prosessor 68020 sekkiz qoşulmamış bit işçidirlər və o 4 Qbayt
yaddaşın ünvan fəzasından ünvanlaşdırıla bilər. Motorola
şirkətinin prosessorlarında seqmentler və sürüşmələrlə
bağlı mürəkkəb manipulyasiyalar İNTEL- də lazım deyil.
Prosessorlarda ünvanlaşma ünvan reqistrlərinin tərkibi ilə
yerinə yetirilir. Prosessor 68020 blok sxemi şək.1- də
göstərilmişdir.
O
tamamlanmış 32 bitli ayrı- ayrı ünvan və verilənlər şinli və
68000 tipli prosessorla işləməyə malikdir. Mövcud olan bir çox
ünvanlaşma rejimləri yüksək səviyyəli dilin istifasdəsini
sadələşdirir.
Prosessor
68020 sinxronlaşdırıcı tezliyi 16 Mhs- dir. Prosessorun daxilində
bir neçə qurğular var: sekvenser və idarəetmə qurğusu,
ənməliyyat qurğusu, şin kontrolleri, əmr seçim qurğusu və
əmrlərin deşifrasiya qurğusu. Prosessorun bütün işinə
sekvenser və menecer vəzifəsini yerinə yetirən idarəedici qurğu
yerinə yetrir. Onlar əməliyyat qurğusunu, reqistrləri və daxili
şinləri idarə edirlər.
Kənar
32 bitli ünvan şini əməliyyat qurğusuna qoşulmuşdur və
əmrlərlə inisiasiya edilən əməliyyatları yerinə yetirir.
Əməliyyat qurğusunda proqram hesablayıcısı vardır ki, onun
sxemlərində əmr ünvanları hesablanır. Əməliyyat qurğusunda
eyni zamanda verilənlər bloku var ki, o HMQ- da və reqistrlərdə
bütün verilənlərin emalı üçün tətbiq edilir.
Şin
kontrolleri yaddaşa müraciət prosesinə cavabdehdir və tərkibində
əmrlərin keş-yaddaşı da vardır. Məsələn, 80386 prosessorlu
kompyüterdə keş yaddaşı əsas yaddaşla prosessorun özü
arasında qoşmaq olar. Keş-yaddaş proqramlarda tez-tez istifadə
edilən əmrlər və verilənlərdən təşkil edilib. Prosessora
belə verilənlər tələb olunduqda o əsas yaddaşdan qabaq keş
yaddaşa müraciət edir. Tələb olunan verilənlər keş-yaddaşda
təyin edildikdə, o onlıarı tez alır və əsas yaddaşa müraciət
etmir. Keş yaddaşın tutumu çox da böyük deyil.
Prosessor
68020 kontroller şinində əmrlərin daxili keş yaddaşı vardir.
Kontrollerin özü bütün idarəedici çıxış siqnallarını
formalaşdırır və giriş siqnallarını qəbul edir. Əmrlərin
keş yaddaşı kənar 32 bitli verilənlər şininin xətlərinə
qoşulmuşdur. Seçmə və əmrlərin dekodlayıcısı qurğusu
əməliyyat qurğusu ilə birgə işləyir. O yaddaşdan əmrləri
seçir və onları dekodlayır. Əvvəldən seçmə bloku reqistr
qrupu ilə yaradılmışdır və eyni zamanda üç əmr sözü seçir
və sonra onları dekodlaşdırır. Deməli, prosessor əmrləri bir-
bir seçib dekodlamır. Prosessora əmr lazım olduqda onlar artıq
onun daxilində dekodlaşmış olurlar. Seçmə və dekodlama əvvəlki
əmrin yerinə yetirilməsi zamanı təşkil edildiyi üçün vaxta
qənaət edilir.
Əvvəldən
seçmə üçün əmrlərin və verilənlərin ünvanlaşdırılması
müxtəlif qurğularla yerinə yetirilir və bu da əməliyyatların
eyni zamanda aparılmasına imkan verir. Əgər əmr keş yaddaşda
və verilənlər əsas yaddaşda yerləşərsə, əmrlər və
verilənlər eyni zamanda hesablanır.
23.
Keş-yaddaş reqistrləri
Keş-yaddaş
əmrləri 256 bayt tutuma malikdir. Onların əmrlərlə
yüklənməsindən sonra prosessor əmrlərin böyük hissəsini əsas
yaddaşa müraciət etmədən ola bilər və bu da əmrlərin
seçilməsində şində dövrələrin sayının azalması əsasında
çox vaxta qənaət edilir. Nəzərə almaq lazımdır ki,
keş-yaddaşda ancaq əmrlər saxlanılır. Keş-yaddaşın iki əsas
32-bitli reqistri vardır. Şəkil 1- də yaddaşda ancaq əmrlər
saxlanılır.
Onlar
keş-yaddaşın idarəedici reqistri CACR və keş-yaddaşın ünvan
reqistri CAAR adlanır. Əməliyyyat sistemi CACR reqistri dörd
əməliyyatın yerinə yetirilməsi üçün cəlb edilir. Onlar bütün
keş-yaddaşın təmizlənməsi (32 bitinin vahidə qurulması),
elementin təmizlənməsi, keş-yaddaşın dondurulması və
keş-yaddaşın icazəsi adlanır.
CAAR
reqistrinə 32 bitli ünvan yüklənməsi nəticəsində prosedur
lokallaşır və keş yaddaşı idarə edir. CAAR reqistrinə
yüklənmə CACR reqistrində 3 bitin vahidə qurulması əsasında
mümkündür və o keş-yaddaşı təmizləyir.
Keş-yaddaşı
kənar CDIS siqnalı ilə qadağan etmək olar. CDIS girişində
siqnal keş-yaddaşda bitlərin yaranmasını çevirir və ona
qadagan qoyur.
24.
Əmrlərin əvəz edilməsi, proqram modeli.
Şin
kontrolleri və sekvenser eyni zamanda müxtəlif əmrləri emal edə
bilər (şək.1). Şəkildə doqquz sinxronlaşdırıcı impuls, onun
altında şində hərəkət nəticəsində əvvəldən əmrin
seçilməsi, yazı və sonrakı əmr göstərilmişdir. Daha aşagıda
şin kontrollerinin və sekvenserin sinxronlaşdırıcı siqnalla
hərəkəti göstərilmişdir. Daha aşağıda şin kontrollerinin və
sekvenserin sinxronlaşdırıcı siqnalla hərəkəti göstərilmişdir.
Bu nümunədə MOVE əmrlərin ötürülməsi altı sinxronlaşdırıcı
takt müddətində yerinə yetirilir. Bundan sonra şin kontrolleri
işləyir və üç takt müddətində ötürməni təmin edir. Eyni
zamanda üçüncü taktdan sonra sekvenser sonrakı əmri yerinə
yetirməyə hazır olur. Bu SUB çıxma əmri olur. SUB əmri
kontrollerə tələb olunmur, belə ki, çıxma prosessorun əməliyyat
sistemində aparılır. Sekvenser SUB əmrini iki taktda yerinə
yetirir. Əmrlərin əvəz edilməsi dördüncü, beşinci və
altıncı sinxronlaşma taktında təmin edilir. Bir zaman
intervalında iki əmri yerinə yetirilmiş olur. Faktiki olaraq
altıncı takt sonrakı əmrin işə düşməsi üçün istifadə
edilir.
Prosessor
68020 proqram modeli 68000 prosessorundakı ilə çox oxşayırlar.
Onlar hər ikisi səkkiz 16 bitli ümumi reqistrindən, yeddi ünvan
reqistrindən, stek göstəricisindən (arakəsmə stek göstəricisi
ilə demək olar ki, eynidir), proqram hesablayıcısından və 16
bitli şərti kod reqistrindən ibarətdirlər. Prosessorda 32 bitli
baza vektorlu reqistr, iki üç bitli alternativ kod funksiyalı
reqistr və 16 bitli vəziyyət reqistri vardır.
Yeni
reqistr kimi baş stek göstəricisi reqistri və iki keş-yaddaş
reqistridir. Prosessorun göstərilən reqistrləri prosessor 68020-
n bir neçə əlavə ünvanlaşma rejimi və bir neçə yeni əmrləri
vardır. Yeni əmrlər yüksək səviyyəli dillərin daha səmərəli
istifadəsini təmin edir. Prosessor 68020- də ancaq iki yeni
ünvanlaşma rejimi və bir neçə yeni əmr vardır.
25.
Asinxron rejimdə verilənlərin ötürülməsi təşkili.
Asinxron
rejimdə mikroprosessorda aşağıdakı ötürülmə rejimləri
vardır:
Oxu
dövrü, yazı dövrü, oxu – modifikasiya - yazı dövrü.
Oxu
dövrü.
Oxu dövründə prosessor bir və ya iki bayt verilənləri yaddaş
və ya periferiya qurğularından alır (PQ). Əgər söz
hesablanarsa, onda kiçik və böyük baytlar (UDS və LDS 0- a
bərabərdir) hesablanır. Əmr bayt hesablanarsa, onda prosessorun
daxili bitindən AO asılı olaraq, böyük bayt (A=0, UDS=0, LDS=1)
və ya kiçik (AO=1, UDS=1, LDS=0) bayt hesablanır.
Oxu
dövrünün blok sxemi şəkil 1- də göstərilmişdir.
Şəkil
1.
Oxu
dövrünün blok sxemi
Yazı
dövrü.
Oxu dövrü müddətində prosessor bir və ya iki bayt verilənləri
yaddaşa və ya periferiya qurğusuna ötürür. UDS və LDS
siqnalları oxu dövründə olduğu kimi interpritasiya edilir. Yazı
dövrünün blok sxemi şəkil 2- də göstərilmişdir.
Şəkil
2.
Yazı
dövrünün blok sxemi
Oxu
– modifikasiya - yazı.
Bu dövrdə ancaq TASS (Test and Set an Operand) əmrindən istifadə
edilir ki, o da prosessorla multipleksor sistemləri arasında
siqnalların ötürülməsi təmin edilir. Bu əmr ancaq baytlarla
işləyir. Oxu – modifikasiya - yazı dövründə aşağıdakı
əməliyyatlar yerinə yetirilir: verilənlərin oxunması, YMQ-da
verilənlərin emalı və həmin ünvana yazı və oxu. AS siqnalı
həmin dövrdə aktiv qalır. Həmin dövrün blok sxemi şəkil 3-
də göstərilmişdir.
26.
Prosessorlararası verilənlərin ötürülməsinin təşkili (PVÖ)
və M68000PQ sinxron mübadilə.
Sinxron
mübadilə əsasən PQ və M68000 ailəsi arasında verilənlərin
mübadiləsi üçün istifadə edilir. Verilənlərin mübadiləsinin
idarə edilməsi bu halda E, VPA və VMA siqnallarından istifadə
edilir. Verilənlər mübadiləsinin blok sxemi şəkil 1- də
göstə-rilmişdir.
Şəkil
1
Prosessor
M 68000 iki növ şinlərin arbitrajını dəstəkləyir: iki və üç
çıxışı. Üç çıxışlı şinin arbitrajı aşağıdakı
şəkildə göstərilmişdir. Şəkil 2.
İki
çıxışlı arbitraj üç çıxışlıdan onunla fərqlənir ki,
BGACK siqnalı PVÖ müddətində aktivsiz olur və siqnal BR PVÖ
sonuna kimi atılmamalıdır.
Şəkil
2.
27.
PENTİUM prosessorlarının arxitektur xüsusiyyətləri.
X86
ailəsinin V nəsli Pentium prosessoru ilə başlamışdır. Daha
sonra AMD, Cyrix, IBM kimi digər firmalar Pentium- la uyuşan MP-
lər istehsal etmişdir.
Pentium
MP registrlərinin və əmr sisteminin arxitekturuna görə əvvəlki
32 bitli MP- lərlə uyuşandır. Lakin 64 tipli verilənlər sini
vardır. Əvvəlki nəsillərlə müqayisə-də Pentium aşağıdakı
xüsusiyyətlərə malikdir:
*Arxitekturu
superskalyardır. Paralel işləyən iki ədəd konveyer hesabına
eyni zamanda iki əmr yerinə yetirilir. Lakin bu arxitekturun
üstünlükləri yalnız xüsusi olaraq kombinə edilmiş
proqramların y/y zamanı reallaşdırılmış olur.
*Keçid
ünvanlarrının dinamik olaraq müəyyənləşdirilməsi
texnolojiyası və əmrlər üçün həcmi 8KB olan daxili keş (L1)
konveyerin maksimal yüklənməsini təmin edir.
*Verilənlər
üçün həcmi 8KB olan daxili keş (L1) aralıq və əks yazma
prinsipində işləyir.
*Effektivliyin
artırılmasına yönəldilmiş 64 bitli xarici verilənlər şini
sistemli yaddaşın xüsusi təşkilini tələb edir.
*Daxili
soprosessor arxitekturunun təkmilləşdirilməsi hesabına
effektivliyin FPU486 blokuna nisbətən 2-10 dəfə yüklənmişdir.
*Əmrlər
sisteminə yeni, o cümlədən CPU modelini tanıma əmrləri daxil
edilmişdir.
*Daxili
qurğuların və xarici şin interfeysinin səhflərinin aşkar
edilməsi texnılıgiyası tətbiq edilmişdir.
*2
prosessorlu simmetrik sistemi yaradılması üçün interfeys nəzərdə
tutulmuşdur.
*Enerji
sərfini idarə edən mexanizm daxil edilmişdir.
*Şin
dövrələrinin konveyerli ünvanlaşdırılması tətbiq edilmişdir.
28.
PENTİUM MP- nin şin interfeysi
Pentium
MP-
nin şin interfeysinin əsas xüsusiyyətlərindən biri keşdə əks
yazma prinsipinin dəstəklənməsi və əlavə funksional imkanların
əldə edilməsidir.
Ünvan
şini 4QB fiziki yaddaş həcmini ünvanlaşdırmağa imkan verir.
Giriş-çıxış əmrləri yerinə yetirilərkən 64KB giriş-çıxış
sahəsi ünvanlaşdırılır (00000000÷0000FFFF). A[31:3]
xətləri
64 bitli ünvan kodunu öürmək üçündür. BE[0:37]
siqnalları 64 bitli kodun cari korpusda istifadə edilən baytlarını
göstərir. A[31:5]
çıxıntıları daxili keşin səthini ünvanlaşdırır və izləmə
dövrlərində giriş kimi işləyiir. Verilənlər şini 64 bitli
olub hər bir bitin ayrılıqda dinamik idarə edilmə imkanı
interfeysdə deyil, PCI
çipsetlərində
gerçəkləşdirilmiş olur. DP[7:0]
paritet bitləri verilənlər şininin hər bir baytına aiddir və
yaddaşa yazma dövründə parit sxemi tərəfindən yoxlayıcı
bitlərin hasil edilməsi üçün istifadə edilir.
Konveyerli
ünvanlaşdırma halında eyni zamanda şinlərə iki müraciət
sorğusunun (yaddaşa və giriş-çıxışa müraciət) çıxarılmasına
imkan veriret. Şəkil 1 və şəkil 2- də tək- tək və konveyerli
paket rejimlərinin zaman diaqramları göstərilmişdir.
Konve-yerləşdirmə sorğusu NA#
siqnalı ilə ötürülür. Buna cavab olaraq prosessor bir taktdan
sonra növbəti taktın ünvanını verir. Konveyerləşdirmə
olmayan halda növbəti ünvan yalnız cari dövrün verilənlərinin
ötürülməsi bitdikdən sonraşinə çıxarılır.
Şin
dövrünün tipi M/I0#,
D/C#
və W/R#
idarəedici siqnallarla verilir. Xarici sxemlər tərəfindən şin
dövrünün bitirilməsi BRDJ#
siqnalı ilə təsdiq edilir. Yaddaşa, giriş-çıxışa müraciət
və kəsilmənin təsdiqi siqnallarına əlavə olaraq prosessorun
BE[0:7]
siqnalları kombinasiyası ilə bir- birindən ayrılan xüsusi şin
dövrləri vardır cədvəl 1.
VE[7:0]=
7
6 5 4 3 2 1 0
|
Xüsusi
dövr M/I0=0, D/C=0 və W/R=1
|
1
1 1 1 1 1 1 0
|
Shutdown
– qəza dayanması
|
1
1 1 1 1 1 0 1
|
Fuch
– keşin təmizlənməsi (INVD, WBRINVD)
|
1
1 1 1 1 0 1 1
|
Halt
– dayanma (HALT)
|
1
1 1 1 0 1 1 1
|
Wrirback
- əks yazı (WBINVD)
|
1
1 1 0 1 1 1 1
|
Fluch
acknowledge – təmizlənmənin təsdiqi
|
1
1 0 1 1 1 1 1
|
Branch
trace Message – keçid yolu xəbəri
|
Kəsilmə
sorğusu.
Pentium
MP üçün aparatlı kəsilmələr mənbəyi aşağıdakı
siqnallarla təyin edilir:
*BUSCHK#
- şinin
nəzarət siqnalı
*R/S
– zond rejiminə keçid
*FLUSH
– keş yaddaşın təmizlənməsi
*SMI-SMM
– rejiminə girişin kəsilməsi
*INIT
– prosessorun "0"- a salınması
*NMI
– maskalanmayan kəsilmə
*INTR
– maskalanmayan kəsilmələr sorğusu
*STOPCLK
– enerjiyə qənaət rejiminə keçid.
Kəsilmə
sorğusu dedikdə növbədən kənar olaraq xarici dövrlərin
foralaşdırılmasına yönəldilmiş bütün hadisələr başa
düşülür. Əgər prosessorda APIC kontrollerinin işinə icazə
verilmişsə, onda APIC şinləri ilə daxil olan kəsilmə
sorğuları NMI və INTR siqnallarını əvəz edir.
Pentium
II nəsil prosessorlarının kəsilmə sorğuları üçün üstünlük
dərəcəsini (qaydasını) ITR biti vasitəsilə dəyişmək imkanı
vardır.
29.
VI nəsil MP- lərdə sinxronlaşdirma
Intel
prosessorlarının VI
nəsli Pentium
Pro
ilə başlamış və Pentium
II, Celeron
ilə davam etməkdədir. Bu nəsil prosessorlarının ümumi adı P6-
dır. P6 prosessorunun sinxronlaşdırılması üçün aşağı
gərginlikli məntiq GTL
(Gunning Tranzistor Logic)
istifadə edilir. Mükəmməlləşdirilmiş bu variant Intel
tərəfindən GTL+
adlandırıl-mışdır. Çıxış gərginliyinin aşağı səviyyəsi
0.6V,
yuxarı səviyyəsi isə 1.5V-
u aşmamalıdır.
Prosessorun
sinxronlaçdırılması BCLK
siqnalı ilə olur. Bu siqnalın +
cəbhəsi xarici GTL+
interfeysinin bütün siqnallarını sinxronlaşdırır və tezliyin
faz avtosazlama generatoru sxemi ilə y/y- lir. Bu sxem daxili
generatorun və xarici BCLK
siqnalları
tezlikləri arasındakı verilmiş nisbəti saxlayır. Nüvənin
düzgün sinxronlaşması BCLK
siqnallarının yüksək stabilliyi halında mümkündür. Generator
gövdəsinin qida gərginliyinin filtirləşdirilməsi üçün
Pentium
Pro
prosessorunda PLL1
və PLL2
çıxıntılarına xarici kondensator qoşulur. 350 MHs- dən
başlayaraq Pentium
II
prosessorlarında BCLK
100MHs- ə qədər yüksəldilmişdir. Sistemli lövhə onun bütün
komponentlərinin (prosessorlarının, sinxronlaşdırma
generatorunun və çipsetlərin) dəstəklədiyi bir tezlikdə işləyə
bilər. Uyğunluğu təmin etmək üçün Slot1-
ə 100/66 siqnalı daxil edilmişdir ki, bütün komponenetlər öz
imkanlarını bu siqnala nəzərən uyğunlaşdırır. Xarici
tezliyin 66MHs qiyməti üçün prosessorun bu siqnalı katric
daxilində torpaqlanmışdır. Yalnız 100MHs- i dəstəkləyən
sistemli lövhələrdə bu siqnal RESET
çıxışına bağlanır. Odur ki, yalnız 66MHs-də işləyən
prosessor 100MHs tezlik verilən halda işə düşməyəcək və
sıradan çıxmayacaq.
SMP
sistemlərində eyni bir şinə bağlanan prosessorlarda müxtəlif
qiymətli daxili tezliklərdən istifadə etmək məqsədə uyğun
deyildir. Müxtəlif tezlikli prosessorların birgə işləməsi SMP-
nin əməliyyat sistemi ilə də dəstəklənməyə bilər.
Sinxronlaşdırmanın
aşağıdakı əsas növləri vardır:
- Host Bus Clock – sistemli şinin (prosessorun xarici) tezliyi dayaq tezliyinə bərabər olub jumpler-lər vasitəsi ilə müəyyən edilir. Pentium və yüksək modelli prosessorlar üşün xarici tezlik kimi - 50,55, 66, 66.6, 75, 83, 100, 112, 125, 133 MHs istifadə edilir. 80486 modellərində isə dayaq tezliyi – 16, 25, 33.3, 40 MHs olmuşdur.
- CPU Clock və ya Core Speed – prosessorunun daxili tezliyi olub, xarici tezliyə nisbətən 1.5, 2, 2.5, 3, 3.5, 4, 4.5 vurma əmsallarına görə jumper vasitəsilə müəyyən edilir.
- PCI Bus Clock – PCI şininin tezliyi dayaq tezliyinin 2 və ya 3- ə bölünməsi ilə təyin edilir. 33.3 MHs- dən kiçik qiymətlərində dayaq tezliyi bölünmür. PCI 2.0 standartına görə tezlik 25-33.3MHs olmalıdır. Odur ki, PCI şini üçün optimal xarici tezlik 80486 modellərində 33.3MHs, V və VI nəsil modellərində isə 66.6MHs təşkil edir. PCI 2.1 standartına görə 66.7MHs xarici şin tezliyi buraxıla biləndir.
- ISA Bus Clock – ISA şini tezliyi 8MHs-ə yaxındır. Bu tezlik adətən BIOS Setup-da sistemli tezliyin əmsala bölünməsi ilə müəyyən edilir.
30.
MP- lərin multiprosessorlu sistemlərdə tətbiqi
Pentium
prosessorlarımım II nəslindən başlayaraq prosessorlu sistemlərin
yaradılması üçün xüsusi interfeys nəzərdə tututlmuşdur.
Simmetrik multiprosessorlu sistemlərdə SMP hər bir prosessor öz
məsələsini müstəqil olaraq y/y- rir. SMP rejimi Novell Net Vare,
Mikrosoft Vindows NT və UNIX kimi əməliyyat sistemləri tərəfindən
dəstəklənir. Lokal sistemlərə bağlı olan prosessorlar həm də,
ümumi sistemli yaddaşa və xarici qurğulara ümumi şin vasitəsilə
müraciət edə bilər. Lakin hər bir anda ümumi şinlərə nəzarət
funksiyasını prosessorlardan biri növbə ilə y/y- rə bilər. Hər
bir prosessorun özünə məxsus daxili L1 keşi olduğu üçün
interfeys alqoritmində operativ yaddaşın bütün ierarxik
pllələrində (L1, L2 keşlərdə və sistemli RAM- da) verilənlərin
uyğunluğu təmin edilməlidir. Bu məsələ lokal izləmə dövrləri
vasitəsilə və bütün prosessorların iştirakı ilə y/y- lir.
Multiprosessorlu
sistemlərə müxtəlif markalı prosessorlar daxil ola bilər, lakin
onların daxili tezlikləri eyni olmalıdır. Şinlər isə ümumi
takt siqnalları ilə sinxronlaşdırılır.
SMP-
nin imkanları və gerçəkləşdirilməsi üsulları sistemə daxil
olan MP modellərindən asılıdır. X86 ailəsində SMP rejimini
dəstəkləyən vasitələr yalnız INTEL prosessorlarına məxsusdur.
II
nəsildən başlayaraq Pentium interfeysi bir lokal sistemli şinə
iki ədəd prosessorun bağlanmasını təmin edir. Bu halda bütün
eyni adlı çıxıntılar sadəcə olaraq bilavasitə bağlanır.
Prosessorlardan biri əsas (Primary) və ya yükləyici (BSP –
Bootstrap Prosessor), digəri isə ikinci (DP – Dual Prosessor)
kimi təyin edilir. RESET siqnallarından sonra yalnız BSP prosessor
fəaliyyət göstərərək inisializasiya proqramlarını y/y- rir.
DP prosessoru yalnız APIC (Advansed Proqrammable İnter Ription
Controller) şini üzrə xəbər daxil olduqda fəaliyyətə
başlayır.
RAM
və keşdıki verilənlərin uyğunluğu üçün izləmə dövrü
siqnalı digər prosessor tərəfindən hasil edildikdə y/y- məyə
başlayır.
P6
(Pentium Pro) MP- da SMP rejiminin reallaşdırılması üçün daha
mükəmməl imkanlar vardır. Pentium prosessorunun lokal şinindən
fərqli olaraq P6- nın sistemli şinini əvvəlcədən bir neçə
simmetrik (hər bir şində 4- ə qədər) və qeyri- simmetrik (8-ə
qədər) agentlər arasında bölünə bilməsi nəzərdə
tutulmuşdur. Soket 8 (Pentium Pro) və Slot 2 (Pentiun II Xeon) 4- ə
qədər prosessoru, Slot 1 (Pentium II) isə ikiyə qədər
prosessoru birləşdirməyə imkan verir. Soket 8 üçün nəzərdə
tutulmuş Pentiun II Over Drive prosessorunda da ikidən çox olmayan
prosessorların sistemdə birləşməsi mexanizmi nəzərdə
tutulmuşdur.
APIC
şini üzrə göndərilən multiprosessor inisializasiya protokolu
15- ə qədər prosessoru inisializasiya edilə bilər. Hər bir
prosessor digər prosessorun keş yaddaşına müraciət edə bilər.
Buna görə də məlumatı əvvəlcədən əsas yaddaşa köçürməyə
ehtiyac yoxdur.
Mikroprosessor
Mikroprocessor
Mikroprosessor
(CPU) (Central
Processing Unit) - fərdi kompyuterlərin
düşünən beyni olub ana plata üzərində yerləşir, ədədlər
üzərində hesab-məntiq əməllərini və idarəni həyata keçirir.
Mikroprosessor hesab-məntiq və idarə qurğusunu özündə
birləşdirir. Mikroprsessorları əsasən Intel, AMD və Cyrix
firmaları istehsal edir. Intel firması öz mikroprosessorlarını
əsasən Pentium markası ilə istehsal edir. Bu cür mikrosxem
özündə təqribən 3,1 milyon tranzistoru birləşdirir. Pentium
tipli mikroprosessorun arxitekturası özündə iki hesab- məntiq
qurğusunu birləşdirir. Bu da bir taktda iki əmrin yerinə
yetirilməsinə imkan verir. 75 Mhs tezlikli Pentium prosessorunun
hesablama məhsuldarlığı saniyədə 112 milyon əməliyyatdır.
Pentium tipli mikroprosessorlar işləmə(takt) tezliyinə görə
aşağıdakı siniflərə bölünür.
- Pentium I - 75 Mhs ё 300 Mhs
- Pentium II - 300 Mhs ё 600 Mhs
- Pentium III - 600 Mhs ё 1100 M
- Pentium IV – 1100 Mhs(1,1Ghs) ё 4000 Mhs(4 Ghs)
Intel
firmasının mikroprosessorları aşağıdakılardır: 1) Intel -
8088; 2) Intel - 80286; 3) Intel - 80386 (SX və DX
modifikasiyaları); 4) Intel - 80486 (SX. SX2. DX. DX2 və DX4
modifikasiyaları);
Bu
mikroprosessorlar onların işləmə imkanına uyğun artım sırası
boyunca düzül-müşdür. Bu mikroprosessorların iş imkanları
arasındak fərq çox böyükdür. Belə ki, ən yeni Pentium Pro
mikroprosessorru ilə IVM RS və IBM RS XT kompyüterlərinin əsasını
təşkil etmiş Intel - 8088 mikroprosessoru arasındakı fərq bir
neçə min dəfədir.
Hal-
hazırda istehsal olunan kompyüterlərin çoxu Pentium
mikroprosessorlarına əsaslanır, ən güclü kompyüterlər isə
Pentium Pro mikroprosessorları ilə təchiz olunur. DOS əməliyyat
sisteminin proqramları, Intel - 80386 və hətta Intel - 80286
mikro-prosessorlu kompyüterlərdə kifayət qədər sürətlə
işləyir. Windows 3.1 və ya Windows for Work Groups əməliyyat
sistemlərindən istifadə edərkən, Intel - 80386 əsaslı
kom-pyüterlər aşağı sürətlə işləyir, lazımi sürəti isə
Intel - 80486 DX2 və ya DX4 mikroprosessorlu kompyüterlər təmin
edir. Müasir Windows 95, Windows NT, OS/2 Warp və s. əməliyyat
sistemlərində iş üçün Intel - 80486 DX2 və ya DX4 əsaslı
kom-pyüterlərin sürəti kifayət olmur, bu sistemlərdə iş üçün
lazımi sürəti Pentium mikroprosessor əsaslı kompyüterlərdə
almaq olur.
Mikroprosessorların
eyni bir modeli müxtəlif takt tezliyinə malik ola bilər, belə
ki, bu tezlik yüksək olduqca, mikprosessorun iş gücü də bir o
qədər yüksək olar. Takt tezlyi meqahers (Mqhs) ilə ölçülür.
Məsələn, Pentium mikroprosessorların takt tezliyi 75 Mqhs- dən
200 Mqhs qədər dəyişir, yə’ni onların iş gücü bir
birindən, 2.5 dəfə fərqlənir. Çox vaxt mikroprosseorun takt
tezliyi, onun modelindən sonra verilir. Məsələn, Pentium 75 Mqhs.
takt tezliyi sürətini bildirir. Mikroprosessorların müxtəlif
modelləri eyni bir əməliyyatı (məsələn, toplama və ya vurma)
müxtəlif sayda taktla yerinə yetirir. Mikroprosessorun modeli nə
qədər güclü olarsa, eyni bir əmrləri yerinə yetirmək üçün
ona bir qədər az sayda takt tələb olunur.
Kompyüterdə
həddindən çox sayda riyazi hesablamalar aparmaq lazım olduqda
(mühəndis hesablamalarında, riyazi məsələlərdə və s. )
həqiqi ədədlər üzərindəki riyazi əməllərin bilavasitə
mikroprosessorun köməyi ilə aparılması tələb olunur. Lakin
Intel-8088, 80286, 80386 və 80486 SX mikroprosessorları bu əməlləri
tək başına yerinə yetirmək iqtidarında deyillər. Buna görə
də həqiqi ədədlər üzərində riyazi əməllər aparmaqda kömək
üçün mikroprosessorlara uyğun olaraq Intel - 8087, 80287, 80387
və 80487 SX riyazi soprosessorları qoşulur. Intel firmasının ən
yeni mikroprosessorları (80486DX, Pentium Pro) və digər firmaların
onlara uyğun mikroprosessorları həqiqi ədədlər üzərində
riyazi əməlləri sərbəst yerinə yetirə bilir və onlara
soprosessorun qoşulmasına ehtiyac yoxdur.
Müasir
fərdi kompyuterlərin
hesablama məhsuladarlığı saniyədə millyard əməliy-yata
(Gflops) bərabərdir. Dünyadakı ilk mikroprosessor İntel
tərəfindən 1971- ci ildə hazırlanan İntel 4004 prosessorudur.
Keş
Keş
yaddaş (ingiliscə cache)
- prosessorla əsas yaddaş arasında yerləşən kiçik tutuma və
yüksək işləmə sürətinə malik yaddaşdır.
Əməli
yaddaşa müraciəti sürətləndirmək, kompyuterin məhsuldarlığını
artırmaq üçün onlarda xüsusi hazırlanmış yaddaşdan - keş
yaddaşdan istifadə edilir. Bütün əsas yaddaşın sürətlə
işləyən keş-yaddaş kimi hazırlanması texnoloji cəhətdən çox
baha başa gələrdi. Odur ki, iqtisadi cəhətdən kiçik tutuma
malik yaddaş sahəsinin sürətinin artırılması əlverişlidir.
kompyuterin yaddaşına
müraciət edən zaman verilənlər keş-yaddaşdan
axtarılır. Buna əsas səbəb odur ki, keş-yaddaşa verilənləri
axtarmaq üçün edilən müraciət vaxtı əməli yaddaşa edilən
müraciət vaxtından bir neçə dəfə azdır. Keş-yaddaşın
tutumu artdıqca kompyuterin işləmə sürəti də artmış olur.
Keş-yaddaşın məlumat tutumu
Keş-yaddaşa
müraciət vaxtı 50-60 nanosaniyə olur. Keş-yaddaşın məlumat
tutumu 128-1024 Kbayt həcmində olur. Keş-yaddaşın özü əsasən
iki səviyyəli olur. I- ci səviyyəli keş-yaddaş Level 1 adlanır
və mikroprosessorun içərisində olur. II- ci səviyyəli
keş-yaddaş Level 2 adlanır və mikroprosessorla əməli yaddaş
arasında ana plata üzərində yerləşir. Ana plata üzərində
yerləşən CMOS (Complimentary Metal Oxide Semiconductor – metal -
oksid - yarımkeçirici) mikrosxemi fərdi kompyuterin
konfiqurasiyasını, zamanı və tarixi yadda saxlamaq funksiyasını
həyata keçirir.
Keşləmə -
tələb olunma ehtimalı daha çox olan informasiyaların
surətlərinin çıxarılması və xüsusi qovluqlarda yaddaşda
saxlanması deməkdir.